بررسی شغل‌های رشته جغرافیا

بر اساس آمار منتشر شده از مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲، حدود ۶۰٪ از فارغ التحصیلان رشته جغرافیا شغل مرتبط با تخصص خود ندارند. این یعنی، بعد از چهار سال درس خواندن، از هر 10 نفر 6 نفر هنوز نمی‌دانند دقیقا باید چه کاری انجام دهند.

از طرف دیگر، بازار کار برای متخصصان داده‌ مکانی، GIS، اکوتوریسم و برنامه ریزی شهری از همیشه‌ داغ‌تر است! همین الان، اگر نگاهی به سایت‌های کاریابی بین المللی بیندازید، می‌بینید که بیش از ۲۰ هزار فرصت شغلی مرتبط با مهارت‌های جغرافیایی منتشر شده است.

اما چرا این فرصت‌ها به ما نمی‌رسند؟ اصلا شغل مناسب یک جغرافی دان در ایران چیست؟ آیا می‌شود با همین مدرک، وارد بازار کار شد و درآمد داشت؟ اگر شما هم درگیر این سوالات هستید، با ما در این مطلب از آکادمی کسب و کار پاکراه همراه باشید!

بعد از خواندن این مطلب اگر هنوز سوالی در ذهنتان باقی مانده بود، یا دوست داشتید در مورد مطلبی بیشتر بدانید، کافی است کامنت بگذارید یا در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید تا مشاوران ما فوری و رایگان، شما را راهنمایی کنند.

نگاهی کلی به رشته جغرافیا و 7 گرایش آن

رشته جغرافیا، فقط حفظ کردن پایتخت کشورها یا رسم نقشه نیست! این رشته، یکی از کاربردی‌ترین علوم انسانی است که تلاش می‌کند رابطه بین انسان، فضا و محیط طبیعی را درک و تحلیل کند.

به عبارت دیگر، هرجا اسم مکان، مردم، محیط، یا الگوهای فضایی را شنیدید، بدانید پای جغرافیا وسط است! جغرافیا یعنی:

• بررسی اینکه چرا مردم در فلان منطقه زندگی می‌کنند؟
• شهرها چطور باید توسعه پیدا کنند که پایداری داشته باشند؟
• الگوهای مهاجرت، آب ‌و هوای مناطق، مخاطرات طبیعی، تراکم جمعیت و… چه ارتباطی با هم دارند؟
• چطور از داده‌های مکانی برای تصمیم ‌گیری استفاده کنیم؟

7 گرایش‌ رشته جغرافیا

اگر هنوز وارد رشته جغرافیا نشده‌اید، برای اینکه بعدا مسیر شغلی خود را راحت‌تر پیدا کنید، باید بدانید چه گرایش‌هایی در جغرافیا وجود دارد. در جدول زیر گرایش های رشته جغرافیا را آورده‌ایم:

بررسی 8 فرصت شغلی رشته جغرافیا

علاقمندانی که قصد دارند در حوزه جغرافیا فعالیت کنند، باید بدانند که فرصت‌های شغلی متنوعی در بخش دولتی و خصوصی در انتظار آنهاست؛ ازجمله:

شغل های رشته جغرافیا مانند دیگر مشاغل، به دو دسته مشاغل دولتی و خصوصی تقسیم می‌شوند. در ادامه، مشاغل هر دو دسته بندی را بررسی کرده‌ایم:

1. مشاغل دولتی مرتبط با رشته جغرافیا

اگر به دنبال امنیت شغلی، درآمد ثابت و مسیر کاری مشخص هستید، مشاغل دولتی می‌توانند بهترین گزینه برای شما باشند. این شغل‌ها معمولا از طریق آزمون‌های استخدامی فراگیر جذب می‌شوند و به مدرک دانشگاهی مرتبط نیاز دارند.

1.1. کارشناس برنامه ریزی شهری و روستایی

با این شغل، می‌توانید در نهادهایی مثل شهرداری، استانداری، فرمانداری و ادارات کل راه و شهرسازی، در پروژه‌های برنامه ریزی منطقه‌ای، توسعه فضایی و تهیه طرح‌های تفصیلی یا جامع فعالیت کنید.

• اگر گرایش‌ شهری یا برنامه ریزی منطقه‌ای دارید، این مسیر برای شما مناسب است.
• البته، تسلط به GIS برای ورود به شغل کارشناس برنامه ریزی شهری و روستایی، مزیت بزرگی به حساب می‌آید.

1.2. کارشناس آزمایش سرزمین

این شغل به بررسی ظرفیت‌های جغرافیایی استان‌ها برای توسعه پایدار می‌پردازد. فعالان این حوزه در وزارت کشور، سازمان مدیریت و برنامه ریزی یا سازمان‌های توسعه منطقه‌ای، مشغول به کار می‌شوند.

• تحلیل جمعیت، منابع طبیعی، زیرساخت‌ها و توان توسعه هر منطقه از سری حوزه‌هایی است که با این شغل می‌توان در آن فعالیت کرد.

1.3. کارشناس محیط زیست

اگر دغدغه محیط زیست دارید، می‌توانید در سازمان حفاظت محیط زیست به‌ عنوان کارشناس مناطق تحت حفاظت، پایش آلودگی‌ها، مدیریت منابع طبیعی و ارزیابی اثرات زیست‌ محیطی پروژه‌ها مشغول به کار شوید.

• فارغ التحصیلان با گرایش جغرافیای طبیعی یا محیط ‌زیست می‌توانند در این حوزه موفق شوند.

1.4. کارشناس هواشناسی

سازمان هواشناسی کشور در استان‌ها و مراکز ملی، به فارغ التحصیلان جغرافیا (خصوصا گرایش اقلیم ‌شناسی) نیاز دارد. کار اصلی افراد در این شغل، تهیه و تحلیل داده‌های آب ‌و هوایی، پایش اقلیم، پیش‌ بینی‌های فصلی و مشارکت در پروژه‌های اقلیمی است.

1.5. تدریس در مدارس یا دانشگاه

اگه به آموزش علاقه دارید، می‌توانید از طریق آزمون آموزش ‌و پرورش وارد مسیر تدریس جغرافیا در مدارس شوید. برای تدریس در دانشگاه، به مدرک مقطع ارشد یا دکترا نیاز است، ولی جایگاه علمی و مسیر پژوهشی بسیار خوبی دارد.

2. مشاغل بخش خصوصی رشته جغرافیا

برخلاف تصور خیلی‌ها، رشته جغرافیا در بخش خصوصی هم موقعیت‌های شغلی متنوع و حتی پردرآمدی دارد؛ مخصوصا اگر مهارت‌ محور باشید.

2.1. تحلیلگر GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی)

در شرکت‌های مهندسی مشاور، دفاتر شهرسازی، استارتاپ‌های حمل‌ و نقل، شرکت‌های خدمات پخش، املاک، لجستیک و حتی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، به تحلیلگر GIS نیاز است.

• کار شما در این شغل این است که داده‌های مکانی (مثل نقشه، اطلاعات جمعیت، خیابان‌ها، ترافیک، تراکم) را تحلیل و تفسیر کرده و به مدیران کسب‌ و کار یا پروژه‌ها، در تصمیم ‌گیری کمک کنید.

2.2. متخصص سنجش از دور (Remote Sensing)

با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای می‌توانید در پروژه‌های کشاورزی، منابع طبیعی، تغییرات اقلیمی، مدیریت بحران و حتی استخراج معدن فعالیت داشته باشید.

• این حوزه، یک حوزه در حال رشد و کاربردی است و بازار خاص خودش را دارد.
• مخصوصا برای کسانی که قصد همکاری با شرکت‌های تحقیقاتی یا بین المللی را دارند.

2.3. کارشناس اکوتوریسم و گردشگری پایدار

اگر شناخت خوبی از طبیعت ایران دارید و از مسافرت رفتن لذت می‌برید، می‌توانید در شرکت‌های گردشگری، آژانس‌ها، پروژه‌های بوم ‌گردی یا نهادهای محیط ‌زیستی به‌ عنوان مشاور اکوتوریسم کار کنید.

توانایی طراحی مسیرهای سفر، تحلیل ظرفیت منطقه و تولید محتوای گردشگری لازمه ورود به این شغل هستند.

2.4. کارشناس داده مکانی در استارتاپ‌ها

بسیاری از استارتاپ‌های حوزه حمل‌ و نقل، نقشه، سفارش غذا، خدمات خانگی و لجستیک، دنبال کسانی هستند که بتوانند داده‌های مکانی را تحلیل، مسیر بهینه طراحی و رفتار کاربران را روی نقشه مدل ‌سازی کنند.

2.5. تولید کننده محتوای تخصصی در حوزه جغرافیا و محیط زیست

اگر نویسنده خوبی هستید یا توانایی ساخت پست‌های آموزشی دارید، می‌توانید برای سایت‌ها، مجله‌ها، شبکه‌های اجتماعی یا حتی برند شخصی خودتان محتوای جغرافیایی تولید کنید. این کار می‌تواند به عنوان شغل دوم، یا حتی شغل اصلی شما باشد.

6 مهارت ضروری برای شغل های رشته جغرافیا

در حقیقت، برای ورود به بازار کار جغرافیا، صرفا داشتن مدرک جغرافیا، کافی نیست! برای اینکه بتوانید در یکی از حوزه‌های تخصصی این رشته مشغول به کار شوید و موفق بمانید، باید یک سری مهارت‌های کلیدی داشته باشید.

در ادامه، مهم‌ترین و ضروری‌ترین مهارت‌هایی که هر جغرافی‌دان به آنها نیاز دارد را با هم مرور می‌کنیم:

1. مهارت‌های تحلیلی

جغرافیا یعنی دیدن الگوها (نقشه‌ها، آمار، تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های میدانی) و کسی که می‌خواهد در این مشاغل حرفه‌ای شود، باید بتواند داده‌های مختلف را کنار هم بگذارد، چیزهایی که در ظاهر نامرتبط هستند را تحلیل کند و از دل آنها اطلاعات ارزشمند دربیاورد!

2. مهارت‌های رایانه‌ای و فنی

این روزها، هیچ چیزی بدون تکنولوژی جلو نمی‌رود و شغل های رشته جغرافیا هم از این قاعده مستثنی نیستند. نرم‌ افزارهایی مثل GIS، Remote Sensing و GPS ابزارهای اصلی کار جغرافی‌ دان‌ها هستند.

• تسلط به نرم ‌افزارهای نقشه‌ کشی، تحلیل مکانی و حتی زبان‌هایی مثل Python برای خودکار سازی کارهای تحلیلی، یک مزیت رقابتی به حساب می‌آید.
• همچنین، اگر قرار باشد با پایگاه داده‌ها کار کنید (که اغلب ضروری است)، دانش مدیریت پایگاه‌های اطلاعاتی مثل SQL هم به کارتان خواهد آمد.

3. تفکر انتقادی و تصمیم‌ گیری

جغرافی ‌دان موفق کسی است که بتواند اطلاعات مختلف را بخواند، تجزیه‌ و تحلیل کند، تضادهایشان را پیدا کند و برای مسائلی که واضح نیستند، راه‌ حل پیدا کند.

4. مهارت در نمایش و تجسم داده‌ها

یکی از ابزارهای اصلی جغرافی ‌دان‌ها، نقشه‌ است؛ اما برای ورود به مشاغل این حوزه، فقط رسم نقشه کافی نیست. شما باید بتوانید داده‌ه را طوری نمایش بدهید که برای مخاطب (چه کارفرما، چه مدیر پروژه، چه عموم مردم) قابل فهم و قابل استفاده باشد.

5. مهارت‌های ارتباطی (نوشتاری و گفتاری)

مشاغل رشته جغرافیا، پر از مفاهیم تخصصی هستند ولی قرار است به کسانی منتقل شوند که در این حوزه تخصص خاصی ندارند.

بنابراین باید بلد باشید یافته‌هایتان را ساده، واضح و دقیق (چه در قالب یک گزارش مکتوب، چه یک ارائه شفاهی، چه همکاری در جلسات تیمی) ارائه بدهید.

6. مهارت‌های تخصصی وابسته به حوزه کاری

بسته به اینکه وارد چه حوزه‌ای از جغرافیا می‌شوید، به مهارت‌های تخصصی‌تری هم نیاز دارید. برای مثال:

• اگر به ‌عنوان کارشناس جمعیت‌ شناسی کار می‌کنید، باید به تحلیل آماری و داده‌های سرشماری تسلط داشته باشید.
• اگر وارد برنامه ‌ریزی شهری شوید، باید درک درستی از قوانین ساخت ‌و ساز، ضوابط کاربری زمین و ارزیابی محیطی داشته باشید.
• اگر در اکوتوریسم یا حفاظت محیط ‌زیست فعالیت کنید، باید با مفاهیم پایداری، ظرفیت برد زیست ‌محیطی و طراحی مسیر آشنا باشید.

5 چالش ورود به شغل های رشته جغرافیا + راه حل

واقعیت این است که پیدا کردن شغل مرتبط با رشته جغرافیا، همیشه راحت نیست. بسیاری از فارغ‌ التحصیلان بعد از دانشگاه، با کلی امید شروع به گشتن می‌کنند؛ اما خیلی زود با درهایی بسته، آگهی‌های نامرتبط و بی ‌توجهی به تخصصشان مواجه می‌شوند.

اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ درادامه 5 مورد از چالش‌های اصلی رشته جغرافیا را بررسی می‌کنیم، و در کنارش، راه‌ حل‌هایی واقعی برای عبور از این چالش‌ها هم پیشنهاد می‌دهیم.

1. نبود مهارت‌های کاربردی

در اکثر دانشگاه‌های دنیا، تمرکز روی آموزش تئوری است و نتیجه آن، این می‌شود که فارغ ‌التحصیل نمی‌داند چطور از GIS، QGIS یا Excel برای حل یک مسئله واقعی استفاده کند.

2. عدم آشنایی با نیاز بازار

خیلی‌ها نمی‌دانند کسب‌ و کارها یا سازمان‌ها دقیقا به چه تخصص‌هایی نیاز دارند؛ همچنین، آنها نمی‌دانند چطور مهارت‌های جغرافیایی‌ خود را به زبان بازار ترجمه کنند.

3. نداشتن نمونه‌ کار و تجربه

اکثر شرکت‌ها به دنبال فردی هستند که کار بلد باشد؛ نه کسی که فقط مدرک دارد! به همین دلیل، بدون رزومه قوی و نمونه ‌کار عملی، پیدا کردن شغل بسیار سخت‌تر است.

4. تصور محدود از مسیرهای شغلی

اکثر فارغ التحصیلان جغرافیا، فقط به شغل دولتی یا تدریس فکر می‌کنند، در حالی ‌که بخش خصوصی، استارتاپ‌ها، گردشگری، محیط‌ زیست و حتی تولید محتوا هم پر از فرصت‌های جدید و درآمدزا برای جغرافی دان‌هاست!

5. نداشتن نقشه راه و پشتیبانی

خیلی‌ها نمی‌دانند از کجا باید شروع کنند، چه چیزی یاد بگیرند، چطور رزومه بسازند، یا از چه کسی درخواست کمک کنند.

بازار کار مشاغل رشته جغرافیا در ایران

در گذشته، رشته جغرافیا به‌ صورت سنتی بیشتر در نهادهای دولتی حضور داشت (مثل شهرداری‌ها، سازمان محیط زیست، ادارات هواشناسی، منابع طبیعی، برنامه ‌ریزی شهری و آمایش سرزمین)، اما الان، شرایط در حال تغییر است.

با رشد نیاز به داده‌های مکانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های لجستیک، برندهای فروشگاهی و حتی آژانس‌های دیجیتال مارکتینگ هم به تحلیلگر GIS و متخصص مکان ‌یابی نیاز پیدا کرده‌اند.

پس، هرچقدر تخصصی‌تر و مهارت ‌محورتر باشید، فرصت‌های شغلی بیشتری جلوی پای شما خواهد بود.

بازار کار مشاغل رشته جغرافیا در جهان

اگر به مهاجرت یا ادامه تحصیل در خارج از ایران فکر می‌کنید، لازم است بدانید که رشته جغرافیا در بسیاری از کشورهای توسعه ‌یافته، یکی از گزینه‌های عالی برای ورود به بازار کار بین ‌المللی است.

در کشورهایی مثل آمریکا، کانادا، آلمان، استرالیا و کشورهای حوزه اسکاندیناوی، جغرافی ‌دان‌ها در حوزه‌های زیر فعالیت دارند:

• تحلیلگر داده‌های اقلیمی و زیست ‌محیطی (Climate Analyst)
• مشاور توسعه شهری یا منطقه‌ای (Urban & Regional Planner)
• متخصص سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای
• کارشناس مدیریت بلایای طبیعی
• پژوهشگر مهاجرت و تحلیل‌های اجتماعی-فضایی
• تحلیلگر GIS در شرکت‌های فناوری، لجستیک، سلامت یا کشاورزی هوشمند

ورود به بازار کار جغرافیا در 5 قدم

فرض می‌کنیم شما الان لیسانس یا فوق ‌لیسانس جغرافیا دارید؛ اما تجربه ندارید و دنبال شغل می‌گردید. از کجا باید شروع کرد؟

1. قدم اول: مهارت‌ سازی هدفمند

شما باید چیزی بلد باشید که بازار بابت آن پول بدهد. یعنی چه؟ در جدول زیر مشخص است:

2. گام دوم: ساخت نمونه‌ کار (Portfolio)

بازار کار دنبال مدرک نیست، دنبال نمونه‌ کار قابل ارائه است. برای ساخت نمونه کار، می‌توانید از لیست زیر ایده بگیرید:

• انجام یک پروژه مکان‌ یابی برای سوپر مارکت محله
• تحلیل ترافیک یک منطقه شهری با QGIS
• طراحی نقشه جمعیتی برای مناطق مختلف تهران با داده‌های سرشماری

3. گام سوم: شبکه‌ سازی و حضور فعال

در این مرحله، می‌توانید کارهای زیر را انجام بدهید:

• در لینکدین فعال باشید و پروژه‌هایتان را منتشر کنید؛
• داخل گروه‌های GIS و جغرافیا عضو شوید؛
• با استارتاپ‌ها، پژوهشگران یا شرکت‌های مشاوره تماس بگیرید؛
• در رویدادها و ورکشاپ‌های شهری و محیط‌ زیستی شرکت کنید.

4. گام چهارم: دریافت مشاوره حرفه‌ای

هرچقدر هم مطالعه کنید، باز ممکن است مسیر را اشتباه بروید یا فرصت‌ها را نبینید. یک مشاور می‌تواند به شما در موارد زیر کمک کند:

• تحلیل توانایی‌ها و انتخاب گرایش مناسب برای شما
• انتخاب مسیر شغلی آینده
• آموزش‌های کاربردی مرتبط با بازار واقعی

معرفی 5 شرکت که به متخصص جغرافیا نیاز دارند

اگر فارغ التحصیل جغرافیا هستید و از پیدا کردن شغل ناامید شده‌اید، این بار سراغ کسب و کارهای زیر بروید:

برای ورود به شغل های رشته جغرافیا از چه کسی مشاوره بگیریم؟

رشته جغرافیا برخلاف تصور رایج، می‌تواند سکوی پرتابی به دنیای داده‌ها، تحلیل بازار، محیط‌ زیست، حمل‌ و نقل هوشمند و حتی کسب‌ و کارهای بین المللی باشد! اما واقعیت این است که بدون مهارت، بدون نقشه راه، و بدون مشاوره درست، خیلی از مسیرها به بی راهه می‌رسند.

ما در آکادمی پاکراه آماده‌ایم تا به شما کمک کنیم مسیر شغلی‌ خود را پیدا کنید، مهارت‌های لازم را یاد بگیرید و وارد بازار کار شوید.

برای دریافت مشاوره انتخاب شغل تخصصی، کافی است همین الان با ما تماس بگیرید یا فرم‌های مشاوره را پر کنید و اولین قدم به سوی یک شغل پردرآمد را بردارید!