چرخه عمر محصول چیست؟

هر محصولی (از یک خودکار ساده گرفته تا گوشی‌ هوشمند یا حتی نوشیدنی‌های فصلی)، از زمان تولید مسیری را طی می‌کند که از معرفی به بازار آغاز می‌شود، به اوج فروش می‌رسد و در نهایت، وارد مرحله افول می‌شود. در بازاریابی و مدیریت، این مسیر را چرخه عمر محصول می‌دانند.

یکی از دلایل اصلی شکست کسب‌وکارها، عدم آگاهی از موقعیت واقعی محصول در چرخه عمر و نبود استراتژی مناسب برای هر مرحله است! اما باید چه کرد که محصول به جای افول، اوج بگیرد؟

با ما در این مطلب از آکادمی کسب و کار پاکراه برای رسیدن به پاسخ این سوال، همراه شوید! در این راهنمای جامع، قرار است دقیق، ساده و کاربردی بررسی کنیم که چرخه عمر محصول چیست، چه مراحلی دارد و چرا دانستن آن برای هر کسب ‌و ‌کاری حیاتی است.

بعد از خواندن این مطلب، اگر هنوز هم سوالی در ذهنتان باقی مانده بود، کامنت بگذارید یا در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید تا فوری و رایگان، شما را راهنمای کنیم!

چرخه عمر محصول چیست؟

چرخه عمر محصول یا به انگلیسی Product Life Cycle (PLC)، مدلی است که نشان می‌دهد هر محصول، از لحظه‌ای که وارد بازار می‌شود تا زمانی که از بازار حذف می‌شود، چهار مرحله اصلی را طی می‌کند:

1. معرفی
2. رشد
3. بلوغ
4. افول

این یعنی هیچ محصولی همیشه ماندگار نیست! حتی پرفروش‌ترین کالاها هم بالاخره یک روزی دچار افت فروش می‌شوند یا جای خودشان را به یک محصول جدیدتر می‌دهند.

اما چرا مهم است بدانیم چرخه عمر محصول چیست؟

• چون باعث می‌شود برای هر مرحله، تصمیم درستی بگیریم (مثلا بدانیم کی باید تبلیغات کنیم، کی تخفیف بدهیم، یا کی محصول را جمع کنیم)؛
• چون به ما کمک می‌کند از رقبا جلوتر باشیم؛
• چون اگر زمان افول را زودتر تشخیص بدهیم، می‌توانیم با نوآوری یا تنوع محصول، جلوی ضرر را بگیریم.

آشنایی با 4 مرحله چرخه عمر محصول

عمر یک محصول را در 4 فاز یا مرحله می‌توان بررسی کرد که در ادامه، به طور مفصل آنها را شرح خواهیم داد:

1. معرفی محصول (Introduction)

این مرحله، همان لحظه‌ای است که یک محصول برای اولین ‌بار وارد بازار می‌شود. معمولا در این فاز، فروش هنوز کم، ولی هزینه‌ها خیلی بالاست؛ چون شرکت باید هزینه تبلیغات، تولید، توزیع، آموزش بازار و… را پرداخت کند.

ویژگی‌های اصلی این مرحله:

• محصول هنوز ناشناخته‌ است؛
• هزینه بازاریابی و معرفی بیشتر از درآمد است؛
• سوددهی خیلی کم یا حتی منفی است؛
• ریسک بالاست، چون معلوم نیست بازار چه واکنشی نشان بدهد؛
• معمولا رقبا هنوز وارد بازار نشده‌اند یا تعدادشان خیلی کم است.

استراتژی‌هایی که در این مرحله باید اجرا شود:

• تمرکز روی آگاهی ‌سازی (مثلا با تبلیغات، معرفی رایگان، یا رویدادهای معرفی محصول)
• انتخاب استراتژی قیمت ‌گذاری درست
• قیمت بالا (اگر محصول نوآورانه و خاص است، مثل آیفون)
• قیمت پایین (اگر می‌خواهید بازار را سریع تصاحب کنید، مثل دیجی‌ کالا در سال‌های اول)

چالش‌های مهم در این مرحله:

• آیا مردم حاضرند محصول را امتحان کنند؟
• چطور از رقبا متمایز باشیم؟
• آیا زیرساخت تولید و توزیع آماده ا‌ست؟
• اگر محصول جواب نداد، آیا می‌توانیم بدون ضرر زیاد عقب‌ نشینی کنیم؟

2. رشد (Growth)

اگر محصول از مرحله معرفی با موفقیت عبور کند، وارد مرحله‌ رشد می‌شود. اینجاست که فروش شروع به بالا رفتن می‌کند و بازار کم‌ کم با محصول آشنا و تقاضا زیاد می‌شود.

ویژگی‌های اصلی مرحله رشد:

• فروش سریعا افزایش پیدا می‌کند؛
• مشتریان اولیه، تجربه‌ خود را به بقیه منتقل می‌کنند (بازاریابی دهان ‌به‌ دهان)؛
• سود شرکت بالا می‌رود؛
• رقبا وارد بازار می‌شوند و رقابت شروع می‌شود؛
• شرکت نیاز دارد برای حفظ سهم بازار، سرمایه ‌گذاری بیشتر کند (مثلا توسعه محصول یا بهبود خدمات پس از فروش).

استراتژی‌های پیشنهادی در این مرحله:

• تمرکز روی برندسازی و تثبیت جایگاه محصول
• گسترش کانال‌های فروش (آنلاین، حضوری، همکاری با پلتفرم‌ها و…)
• توسعه تدریجی محصول (اضافه کردن مدل‌های جدید، رنگ‌های مختلف، آپدیت امکانات)
• شروع رقابت با قیمت یا کیفیت

چالش‌های این مرحله:

• رقبای جدی وارد می‌شوند، پس باید مزیت رقابتی خود را حفظ کنید؛
• باید تصمیم بگیرید سرعت رشد را مدیریت کنید یا نه؛
• اگر رشد خیلی سریع باشد ولی زیرساخت آماده نباشد، ممکن است کیفیت خدمات افت کند.

3. بلوغ (Maturity)

در این مرحله، محصول به اوج فروش خودش رسیده، بازار تقریبا اشباع و مثل گذشته رشد زیادی ندارد.

در مرحله بلوغ، رقابت به اوج خودش می‌رسد و اکثر مشتری‌ها، محصول را می‌شناسند. حالا بازی فقط بر سر حفظ سهم بازار و جلوگیری از افت فروش است!

ویژگی‌های اصلی این مرحله:

• نرخ رشد فروش کند یا صفر می‌شود؛
• رقبا زیاد و قوی می‌شوند؛
• سود ثابت است یا کم‌ کم رو به کاهش می‌رود؛
• بازار اشباع شده و تقریبا همه مشتری‌های بالقوه، خرید کردند؛
• شرکت‌ها شروع می‌کنند به تفاوت ‌سازی (تمایز) برای حفظ مشتری‌ها.

استراتژی‌های رایج در این مرحله:

• نوآوری در بسته ‌بندی، طعم، رنگ یا ویژگی‌ها برای ایجاد انگیزه خرید مجدد
• اجرای تخفیف‌ها، جشنواره‌ها، کمپین‌های وفاداری
• تمرکز روی خدمات پس از فروش، برندینگ و تجربه مشتری
• شاید هم ورود به بازارهای جدید یا صادرات

چالش‌های مرحله بلوغ:

• افت انگیزه مشتری برای خرید مجدد
• زیاد شدن محصولات مشابه و جایگزین
• کاهش تدریجی سود
• بالا رفتن هزینه حفظ برند

4. افول (Decline)

رسیدیم به بخش غم انگیز ماجرا! در این مرحله، فروش محصول شروع به کاهش کرده و معمولا تا زمانی که یا از بازار حذف شود یا فقط در بخش‌های خاصی به حیاتش ادامه بدهد، ادامه پیدا می‌کند.

این کاهش فروش می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله: تغییر نیاز مشتریان، تکنولوژی جدید، رقابت شدید یا حتی اشباع کامل بازار، باشد.

ویژگی‌های اصلی مرحله افول:

• فروش به‌ تدریج یا ناگهانی کم می‌شود؛
• محصول از مد افتاده و جایگزین‌های بهتری برایش آمده است؛
• سود به شدت کاهش پیدا می‌کند یا حتی تبدیل به ضرر می‌شود؛
• شرکت‌ها یکی ‌یکی محصول را کنار می‌گذارند؛
• تمرکز از رشد و تبلیغات به سمت کاهش هزینه و مدیریت خروج می‌رود.

استراتژی‌های مناسب در این مرحله:

• کاهش هزینه‌ها (مثلا توقف تبلیغات، ساده ‌سازی تولید یا کاهش موجودی)
• تمرکز روی بازارهای خاص یا وفادار
• بازطراحی یا نوسازی محصول برای برگشت به بازار
• حذف تدریجی محصول از سبد یا فروش امتیازش به دیگران

چالش‌های اصلی در این مرحله:

• تصمیم ‌گیری سخت بین ادامه دادن یا حذف محصول
• حفظ برند و اعتبار در زمان افت فروش
• جلوگیری از ضرر بیشتر
• حفظ اعتماد مشتریانی که هنوز به محصول علاقه دارند.

6 عامل موثر بر چرخه عمر محصول

چرخه عمر همه محصولات یکسان نیست؛ برخی محصولات، خیلی زود وارد دوران افول می‌شوند، در مقابل، بعضی‌ها سال‌ها در مرحله بلوغ باقی می‌مانند. عوامل مختلفی روی طول هر مرحله تأثیر می‌گذارند که در جدول زیر می‌توانید ببینید

طول چرخه عمر محصول، تحت تاثیر عوامل متعدد است و یک نسخه واحد برای همه وجود ندارد. اما شناخت این عوامل، به ما کمک می‌کند مرحله فعلی محصول را دقیق‌تر تشخیص بدیم و تصمیمات بهتری بگیریم.

مزایا و معایب چرخه عمر محصول

مطمئنا تا اینجا متوجه شده‌اید که چرخه عمر محصول چیست و چطور کار می‌کند. در این بخش قصد داریم برای تکمیل اطلاعات شما همراهان همیشگی آکادمی پاکراه، مزایا و معایب این مدل را بررسی کنیم.

مزایا:

معایب:

نحوه محاسبه چرخه عمر محصول (PLC)

چرخه عمر هر محصول بر اساس عواملی مانند میزان فروش، سودآوری، بازخورد مشتریان و تغییرات بازار متفاوت است. بنابراین، محاسبه چرخه عمر محصول (PLC) باید با توجه به شرایط، منابع و اهداف خاص هر کسب ‌و کار انجام شود.

• یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای تخمین چرخه عمر محصول، ترکیب تاریخ عرضه به بازار با تحلیل روند فروش آن در طول زمان است.
• در این روش، ابتدا باید داده‌های مربوط به فروش محصول (شامل تعداد فروش، درآمد و سود) را گردآوری کنید.
• سپس با ترسیم نمودار فروش در بازه زمانی مشخص، روند تغییرات فروش را مشاهده خواهید کرد.
• این نمودار معمولا منحنی‌ شکل است و چهار مرحله اصلی چرخه عمر محصول (معرفی، رشد، بلوغ و افول) را نشان می‌دهد.

با تحلیل این نمودار، می‌توان تشخیص داد که محصول در هر مرحله چه مدت باقی مانده و در چه بازه‌هایی بیشترین یا کمترین سودآوری را داشته است. این تحلیل به شما کمک می‌کند تا:

تفاوت چرخه عمر محصول با چرخه عمر برند

خیلی وقت‌ها این دو اصطلاح به‌جای هم به کار می‌روند، ولی در واقع کاملا با هم فرق دارند! شناخت این تفاوت برای کسب ‌و‌ کارهایی که می‌خواهند هم محصول موفق داشته باشند هم برند ماندگار، بسیار مهم است.

برای بررسی تفاوت بین این دو، به این مثال دقت کنید:

مثال واقعی چرخه عمر محصول ایرانی

برای این بخش، تصمیم داریم چرخه عمر محصول ایرانی زمزم را از زمان معرفی تا افول بررسی کنیم:

با این اوصاف، حتی برندهای قدیمی و پرآوازه هم اگر در مرحله بلوغ نوآوری نکنند و به تغییرات بازار پاسخ ندهند، دچار افول می‌شوند.

8 نکته مهم درباره چرخه عمر محصول

بیایید صحبت در مورد چرخه عمر محصول را با 8 نکته کلیدی برای تولیدکنندگان به پایان ببریم:

1. چرخه عمر محصول یک قانون سخت و سریع نیست

بعضی محصولات ممکن است مراحل را خیلی سریع طی کنند و بعضی‌ها چندین سال در یک مرحله بمانند. پس همیشه باید بازار را به‌ صورت مستمر بررسی و تصمیم‌ گیری‌ها را بر اساس داده‌های واقعی به ‌روز رسانی کرد.

2. نوآوری، کلید طولانی‌تر کردن چرخه عمر

اضافه کردن ویژگی‌های جدید، افزایش کیفیت، یا حتی تغییر در بسته ‌بندی می‌تواند مرحله بلوغ را طولانی‌تر کرده و از ورود به مرحله افول جلوگیری کند.

3. توجه به نیازهای مشتری در هر مرحله متفاوت است

در مرحله معرفی، مشتریان بیشتر به آموزش و آشنایی با محصول نیاز دارند، در مرحله رشد دنبال کیفیت و قیمت مناسب هستند، در بلوغ بیشتر به خدمات و وفاداری اهمیت می‌دهند و در افول معمولا فقط مشتریان وفادار باقی می‌مانند.

4. بازخورد مشتریان بهترین راهنماست

استفاده از نظرسنجی، تحلیل رفتار خرید و بازخوردهای آنلاین به شما کمک می‌کند زودتر تغییرات بازار را تشخیص بدهید.

5. ماتریس BCG و مدل AIDA مکمل‌اند، نه جایگزین

استفاده همزمان از این مدل‌ها به شما دید جامع‌تری از بازار و رفتار مشتری می‌دهد.

6. هر محصول باید استراتژی بازاریابی مخصوص به خودش را داشته باشد

یک محصول نمی‌تواند در همه مراحل از یک استراتژی استفاده کند؛ بنابراین تیم بازاریابی باید انعطاف‌پذیر و خلاق باشد.

7. تغییرات فرهنگی و اقتصادی تاثیر زیادی روی چرخه عمر محصول دارند

تحریم‌ها، نوسانات قیمت ارز یا تغییر در سبک زندگی مردم ممکن است طول عمر محصول را کوتاه‌تر یا طولانی‌تر کند.

8. برندینگ قوی می‌تواند عمر محصولات را افزایش دهد

حتی اگر محصولی در بازار با مشکل مواجه شده، وجود برند معتبر کمک می‌کند تا محصول یا محصولات جدید، سریع‌تر به بازار معرفی شده و اعتماد مشتری را جلب کنند.

برای تحلیل چرخه عمر محصولاتمان از چه کسی مشاوره بگیریم؟

حالا که با مفهوم چرخه عمر محصول آشنا شدید، حتما می‌دانید که موفقیت یک محصول فقط به ایده خوب یا کیفیت بالا وابسته نیست؛ بلکه به درک موقعیت محصول در بازار و اجرای استراتژی متناسب با هر مرحله از چرخه عمر بستگی دارد.

واقعیت این است که بیشتر کسب‌ و کارهایی که در بازار شکست می‌خورند، به خاطر بد بودن محصولشان نیست؛ بلکه به‌ خاطر این است که نمی‌دانند محصولشان در کدام مرحله از چرخه عمر قرار دارد! اینجا دقیقا جایی است که تجربه، تحلیل داده و نگاه استراتژیک اهمیت پیدا می‌کند.

ما در آکادمی کسب‌ و کار پاکراه با ارائه خدمات مشاوره کسب و کار تخصصی، به شما کمک می‌کنیم جایگاه فعلی محصولتان در چرخه عمر را شناسایی کنید، نقاط قوت و تهدیدهای پیش‌ رو را بشناسید و مهم‌تر از همه، یک استراتژی عملیاتی ویژه برای ماندن در بازار طراحی کنید!

فرقی نمی‌کند در مرحله معرفی هستید یا افول، کافی است برای مشاوره تخصصی روی ما حساب کنید تا به شما نشان دهیم چطور با تصمیم ‌گیری درست، عمر مفید محصولتان را افزایش داده و سودآوری بیشتری داشته باشید.

همین حالا با ما تماس بگیرید یا فرم‌های مشاوره را پر کنید تا کارشناسان ما شما را راهنمایی کنند.