نوآوری و خلاقیت، یکی از با ارزش‌ترین دارایی‌هایی است که یک فرد یا یک تیم و سازمان می‌تواند داشته باشد. اما برای دستیابی به ایدههای تازه، باید ذهن را از چارچوب‌های معمول رها کرد.
طوفان فکری (Brainstorming) در واقع تکنیکی است که مسیر تازه‌ای برای تولید ایدههای جدید و خلاقانه باز میکند. این تکنیک با تشویق افراد به بیان آزادانه و بدون قضاوت اندیشه‌هایشان، زمینه‌ساز شکل‌گیری راهحلهای خلاقانه می‌شود.
در این مقاله از آکادمی پاکراه، به بررسی مفهوم طوفان فکری و اصول اجرای آن می‌پردازیم؛ پس تا انتها همراهمان بمانید و اگر سوالی داشتید، در بخش پرسش و پاسخ یا کامنت‌ها مطرح کنید!
طوفان فکری چیست؟ چه کسی این تکنیک را ابداع کرد؟
طوفان فکری یا بارش فکری (Brainstorm)، یک تکنیک تفکر خلاق برای ارائه ایدههای جدید و حل مشکلات است. تیم‌های مختلف از این روش برای تشویق ایده‌پردازی استفاده می‌کنند.
این تکنیک را نخستین بار الکس آزبورن (Alex Osborn)، یکی از مدیران تبلیغاتی آمریکایی، در دهه‌ی 1940 معرفی کرد. او معتقد بود که وقتی افراد در محیطی آزاد و بدون ترس از قضاوت فکر می‌کنند، ذهنشان مانند “طوفان” از ایدههای خلاقانه پر می‌شود.
طوفان فکری، به همه ایدهها اجازه می‌دهد بدون قضاوت ابراز شوند و محیطی باز و نوآورانه را پرورش می‌دهد. این تکنیک برای همه سازمانها، به خصوص استارتاپ‌ها مفید خواهد بود.
5 مورد از مهمترین کاربردهای Brainstorming
به طور کلی، در هر زمینهای که نیاز به خلاقیت و ایدههای جدید وجود داشته باشد، می‌توان از تکنیک بارش فکری هم بهره برد.
در این بخش، به برخی از رایج‌ترین کاربردهای این تکنیک اشاره می‌کنیم.
1. آموزش و یادگیری
طوفان فکری در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی برای پرورش تفکر خلاق، تقویت کار گروهی و افزایش مشارکت دانش آموزان یا دانشجویان استفاده می‌شود.
2. محیط‌های کاری و سازمانی
سازمانها و شرکت‌ها از طوفان فکری برای حل مشکلات کاری، طراحی محصولات جدید، برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری گروهی استفاده می‌کنند.
این روش به مدیران کمک میکند تا از دیدگاه‌ها و تجربه‌های گوناگون کارکنان بهره ببرند و راه‌حل‌هایی خلاقانه برای چالش‌های سازمان بیابند.
3. تبلیغات و بازاریابی
در تیم‌های تبلیغاتی، این تکنیک به عنوان یک ابزار مهم برای ایجاد شعارها، ایدههای تبلیغاتی، کمپین‌های بازاریابی و طراحی برند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در واقع داشتن ایدههای جسورانه و جدید، یکی از مهمترین برگ‌های برنده برای هر کمپین تبلیغاتی به شمار می‌رود و به کمک این تکنیک، می‌توان به چنین هدفی دست یافت.
4. برنامه‌ریزی شخصی و توسعه فردی
نوشتن آزاد ایدهها بدون محدودیت، به ذهن کمک میکند به دنبال راه‌حل‌هایی برود که در حالت عادی به آنها فکر نمیکرد.
همه افراد میتوانند از طوفان فکری برای تعیین اهداف شخصی، یافتن راه‌حل برای مشکلات روزمره یا تصمیم گیری درباره مسیر شغلی خود استفاده کنند.
5. پروژه‌های علمی و پژوهشی
پژوهشگران نیز از بارش فکری برای یافتن موضوعات جدید برای تحقیق، طراحی فرضیه‌ها یا یافتن روش‌های نوآورانه پژوهش استفاده می‌کنند.
این روش باعث می‌شود ذهن پژوهشگر از قالب‌های سنتی و قدیمی یا دنبال کردن پژوهش دیگر بزرگان حوزه‌های مختلف خارج شده و به ایدههای تازه دست یابد.
اصول 4 گانه بارش فکری
الکس آزبورن، خالق این تکنیک، 4 اصل مهم را به عنوان ستون‌های طوفان فکری تعیین کرده است. برای استفاده از آن، باید به اصول طوفان فکری پایبند باشید.
1. تمرکز بر کمیت (Quantity over Quality)
در طوفان فکری، هرچه تعداد ایدهها بیشتر باشد، احتمال رسیدن به ایده‌ای خلاق و مفید نیز افزایش پیدا میکند.
در واقع برای اجرای این تکنیک، ذهن‌ها را آزاد گذاشت؛ تنها در این صورت است که تا حد ممکن ایدههای گوناگون مطرح شوند.
2. ممنوعیت کامل قضاوت و نقد (Withhold Criticism)
در طول فرآیند تولید ایده، هیچگونه انتقاد، قضاوت، تمسخر یا ارزیابی منفی از ایدههای مطرح شده مجاز نیست.
اگر در همان مرحله اولیه، یعنی در زمان خلق ایده کسی را قضاوت کنید، ذهن او به حالت دفاعی وارد شده و دیگر از مطرح کردن ایدههای جسورانه و خلاقانه خودداری خواهد کرد.
3. تشویق به ارائه ایدههای غیرمعمول و جسورانه (Encourage Wild Ideas)
یک محیط عاری از قضاوت می‌تواند امنیت روانی لازم برای ابراز ایدههای خام را فراهم کند و نکته جالب اینکه برخی از این ایدهها، جرقه یک ایده فوق‌العاده و ناب را می‌زنند.
4. ترکیب و بهبود ایدهها (Build on Each Other’s Ideas)
شرکت کنندگان باید ایدههای یکدیگر را تکمیل کرده یا حتی ایدهها را با هم ترکیب کنند و بهبود ببخشند. در واقع همکاری الهام گرفتن از دیگران می‌تواند تاثیر زیادی روی موفقیت این تکنیک داشته باشد.
چرا سازمانها به طوفان فکری احتیاج دارند؟
طوفان فکری محیطی فراهم میکند تا کارمندان یک سازمان بتوانند آزادانه تمام ایدههای خلاقانه خود را مطرح کنند؛ ایده‌هایی که شاید در شرایط عادی به دلیل ترس از قضاوت یا مسخره شدن، هرگز گفته نمی‌شدند.
جلسات طوفان فکری باعث می‌شود کارکنان در تصمیم گیری سهیم شوند و احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود. وقتی کارمندان احساس کنند نظرشان اهمیت دارد، انگیزه و تعلق سازمانی آنها افزایش می‌یابد.
مراحل انجام طوفان فکری در سازمان
برای اجرای طوفان فکری در سازمان، باید مراحل زیر را به ترتیب دنبال کنید:
1. تعیین هدف و آماده سازی
قبل از هر چیزی، باید به صورت کاملا واضح مشخص کنید که جلسات بارش فکری با چه هدفی برگزار شده است.
بهتر است این هدف با عباراتی مانند (چگونه می‌توانیم …؟) یا (چه راه‌هایی وجود دارد تا …؟) بیان شود.
- گروه شرکت کننده در جلسات طوفان فکری، باید از افراد با دیدگاه‌ها و تخصص‌های متنوع تشکیل شده باشد تا ایدههای متنوع‌تری تولید شود.
- فراموش نکنید که حتما محیطی راحت و فضایی صمیمی برای بیان ایدهها فراهم کنید. همچنین اصول طوفان فکری را بار دیگر به تمام اعضا یادآوری نمایید.
2. تولید ایده
در این مرحله که اهمیت زیادی هم دارد، شرکت‌کنندگان هر ایده‌ای که به ذهنشان می‌رسد را بیان می‌کنند؛ حتی اگر به نظرشان غیرواقعی یا عجیب بیاید.
مدیر جلسه هم باید جریان ایده‌پردازی را حفظ کرده و به هیچکس اجازه قضاوت یا بحث را ندهد تا رشته افکار شرکت‌کنندگان پاره نشود.
3. ارزیابی و انتخاب
پس از اتمام زمان ایده پردازی، مرحله ارزیابی آنها و انتخاب بهترین ایده آغاز می‌شود.
در این مرحله:
- ایدههای مشابه یا مرتبط در دسته‌های موضوعی قرار می‌گیرند.
- همه اعضا به هر ایده یک امتیاز می‌دهند.
- معیارهایی مانند هزینه، زمان لازم برای اجرا، تاثیر بالقوه، امکان‌پذیری فنی و… تعیین شده و بر همین اساس، ایدهها ارزیابی می‌شوند.
- ایده‌هایی را که بیشترین امتیاز و بالاترین مطابقت را با معیارهای تعیین شده دارند، به مرحله عملیاتی شدن منتقل خواهند شد.
- معمولا در این مرحله، مدیر برنامه ریزی، مقدمات اجرای ایدهها را فراهم میکند.
4. برنامه‌ریزی برای اجرا
ایدههای منتخب باید به طرح‌های اجرایی واقعی تبدیل شوند.
برای هر ایده باید مشخص شود:
- چه کسی مسئول اجراست؟
- چه منابعی لازم است؟
- زمان‌بندی انجام کار چگونه است؟
پس از اجرای ایدهها، نتایج بررسی خواهد شد تا مشخص شود کدام ایدهها موثر بوده‌اند.
تکنیک‌های مهم طوفان فکری یا بارش فکری
اجرای روش Brainstorming تنها به یک تکنیک محدود نمی‌شود و تکنیک‌های مختلف دیگری برای این منظور وجود دارد. در ادامه برخی از آنها را با هم مرور می‌کنیم.
1. طوفان فکری معکوس
در جلسه بارش فکری کلاسیک (که در بخش قبل توضیح دادیم)، از تیم خواسته می‌شود تا راهحلهای یک مشکل را بررسی کنند. اما در تکنیک معکوس، از تیمها خواسته می‌شود که به جای راه‌حل، در مورد مشکل ایده‌پردازی کنند.
این روش به تیمها کمک میکند تا قبل از شروع یک پروژه مهم، هرگونه مانع احتمالی را پیش‌بینی کنند و حتی برای آن چاره بیندیشند.
2. طوفان فکری با کلمات تصادفی (Random word brainstorming)
یکی از اهداف اصلی جسات Brainstorming، ارائه ایدههای جدید است. یکی از بهترین راه‌ها برای انجام این کار، بیان اولین کلماتی است که هنگام ذکر یک موضوع خاص به ذهن افراد خطور میکند.
در این روش، به شرکت کنندگان یک مشکل ارائه می‌شود و آنها باید اولین کلماتی را که به ذهنشان می‌رسد، صرف نظر از اینکه چه هستند، فریاد بزنند. سپس این کلمات نوشته می‌شوند و بعدا در ترکیب‌های جالبی قرار می‌گیرند تا ببینند آیا به یک راه حل قابل استفاده منجر می‌شوند یا خیر.
3. روش 5 چرا (The 5 Whys Method)
این تکنیک هم با هدف بررسی علل ریشه‌ای یک مشکل برای جلوگیری از بروز مجدد همان مشکل انجام می‌شود.
این روش با پرسیدن مکرر سوال (چرا؟) تا زمانی که دیگر نتوان به آن پاسخ داد، سعی میکند مشکل را قبل از وقوع مجدد مهار کند. هنگامی که به این مرحله رسیدید، در واقع به علت ریشه‌ای مشکل رسیده‌اید!
4. مدل اسکمپر
مدل اسکمپر که توسط باب ارل، نویسنده کتاب‌های خلاقیت برای کودکان، توسعه داده شده است، در ابتدا یک بازی با هدف توسعه تخیل در نوجوانان بود. اما هم اکنون به عنوان وسیله‌ای برای بهبود و تشویق خلاقیت در اعضای تیم هنگام برخورد با مشکلات پیچیده استفاده می‌شود.
این تکنیک یک چک لیست است که افراد را وادار میکند ایدهها را از زوایای هفت گانه بررسی کنند:
- Substitute: چه چیزی را می‌توان جایگزین کرد؟ (جایگزینی مواد، مکان، فرآیندها)
- Combine: چه چیزی را می‌توان ترکیب کرد؟ (ترکیب محصولات، خدمات، ایدهها)
- Adapt: چه چیزی را می‌توان انطباق یا تغییر داد؟ (استفاده از راه حل‌های حوزه دیگر)
- Modify/Magnify: چه چیزی را می‌توان اصلاح یا بزرگتر کرد؟ (افزودن امکانات)
- Put to Another Use: چگونه می‌توان از آن در کاربردی دیگر استفاده کرد؟ (بازار هدف جدید)
- Eliminate/Minify: چه چیزی را می‌توان حذف یا کمتر کرد؟ (ساده سازی، کاهش هزینه)
- Reverse/Rearrange: چه چیزی را می‌توان معکوس یا بازآفرینی کرد؟ (معکوس کردن فرآیند یا نقش‌ها)
5. انفجار ستاره‌ای (Starbursting)
در این روش، شرکت کنندگان به جای ارائه ایده، سوالات مختلفی درباره موضوع یا پروژه می‌پرسند تا ایدهها و جنبه‌های پنهان مسئله آشکار شوند.
6. Round Table
در این تکنیک، شرکت کنندگان به صورت دایره‌ای می‌نشینند و هر کس ایده‌ای مطرح میکند، سپس نفر بعد ایده خود را بر اساس ایده قبلی بیان خواهد کرد.
به این ترتیب، با الهام گرفتن از ایده دیگران و ایجاد جریان خلاقیت زنجیره‌ای، ایدههای جذابی مطرح خواهد شد.
بایدها و نبایدها در Brainstorming
برای اینکه جلسه طوفان فکری (Brainstorming) مؤثر و پربار باشد، بایدها و نبایدهایی وجود دارد که رعایت آنها باعث افزایش خلاقیت و کیفیت ایدهها می‌شود.
در ادامه برخی از نکات اجرای این تکنیک را به شما توضیح خواهیم داد.
بایدها:
- یادتان باشد که هدف اصلی، تولید حداکثر تعداد ایده است و کمیت بر کیفیت اولویت دارد.
- به دنبال راه‌هایی برای بهبود، توسعه و ادغام ایدههای مطرح شده توسط دیگران باشید و از ایده خام افراد نفر برای رسیدن به ایدههای بهتر استفاده کنید.
- ایدههای جسورانه، عجیب و حتی احمقانه استقبال کنید؛ چرا که این ایدهها همان هایی هستند که مرزهای تفکر را می‌شکنند و نوآوری را به همراه دارند.
نبایدها:
- قضاوت در تمام طول جسله ممنوع است.
- اجازه ندهید افراد پرحرف و برونگرا، فضای لازم برای مشارکت افراد درون‌گرا و ساکت‌تر را بگیرند.
- نگران قابلیت اجرا، بودجه یا محدودیت‌های عملیاتی نباشید و فقط روی تولید ایده تمرکز کنید.
برای اجرای جلسات طوفان فکری از چه کسی مشاوره بگیریم؟
سازمانها و تیمها با بهره‌گیری از طوفان فکری میتوانند خلاقیت و انگیزه کارکنان را افزایش دهند، مشکلات پیچیده را از زوایای مختلف بررسی نموده و به تصمیم گیری‌های موثرتر و نوآورانه دست یابند.
به عبارت دیگر، طوفان فکری نه تنها تولید ایدههای جدید را ممکن می‌سازد، بلکه فرایند همکاری، یادگیری و رشد فردی و گروهی را نیز تقویت میکند.
در صورتی که شما هم می‌خواهید از این تکنیک برای رشد و پیشرفت خود و سازمانتان بهره ببرید، می‌توانید روی کمک ما حساب کنید. برای این منظور، کافیست فرم‌های مشاوره را پر کرده یا با کارشناسان ما در تماس باشید تا به صورت تخصصی‌تر راهنمایی شوید!
روی دکمه «مشاوره آنلاین» کلیک کنید تا مهندس ایمان پاکراه و تیم آکادمی پاکراه به‌صورت آنلاین و کاملاً رایگان راهنمایی‌تان کنند.
مشاوره آنلاین