مرخصی تنها یک فرصت برای استراحت افراد نیست؛ بلکه یک حق بنیادی برای حفظ سلامتی افراد کارمند و کارگر است که با صرف نظر از نوع شغلی که دارند، نیازمند زمان‌هایی برای بازسازی روحی و روانی خود هستند یا حتی می‌توانند از این زمان برای رسیدگی به کار‌های شخصی خود استفاده کنند.
قانون کار در کشور ایران با در نظر گرفتن نیاز‌های انسانی، انواع مختلفی از مرخصی‌ها را در نظر گرفته است تا افراد با توجه به نوع نیاز و شرایطشان از آن‌ها استفاده کنند. ممکن است شما نیز در محل کار خود نیازمند استفاده از این فرصت باشید اما اطلاعات دقیقی در مورد آن نداشته باشید.
در این مطلب از آکادمی کسب و کار پاکراه، قصد داریم تا به صورت دقیق و شفاف به بررسی انواع مرخصی بپردازیم؛ همچنین به چگونگی بهره‌مندی از آن‌ها نیز خواهیم پرداخت و نکات حقوقی مهمی که هم بیمه شده و هم کارفرما باید از آن اطلاع داشته باشد را نیز مطرح می‌کنیم.
اگر در حین مطالعه این متن سؤالی داشتید، کامنت بگذارید یا در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید تا شما را راهنمایی کنیم!
- انواع مرخصی در قانون کار
- مرخصی استحقاقی چیست؟
- مرخصی استعلاجی چیست؟
- تایید پزشک برای مرخصی استعلاجی
- قانون مربوط به مرخصی زایمان
- مرخصی بدون حقوق چیست؟
- تفاوت مرخصی با حقوق و بدون حقوق
- مرخصی ساعتی چیست؟
- مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک
- مرخصی تحصیلی در قانون کار
- انتقال مرخصی به سال بعد
- مخالفت کارفرما با درخواست مرخصی
- ثبت مرخصی در لیست بیمه و حقوق
- از چه کسی مشاوره بگیریم؟
نگاهی سریع به انواع مرخصی در قانون کار
برای راحتی بیشتر شما همراهان عزیز آکادمی پاکراه، در جدول زیر لیستی از انواع مرخصی در قانون کار را معرفی کرده‌ایم و در بخش‌های بعد، شرایط هر مرخصی را بررسی خواهیم کرد.
| نوع مرخصی | توضیحات |
| 1. مرخصی استحقاقی |
|
| 2. مرخصی استعلاجی |
|
| 3. مرخصی زایمان |
|
| 4. مرخصی بدون حقوق |
|
| 5. مرخصی ساعتی |
|
| 6. مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک |
|
| 7. مرخصی تحصیلی |
|
مرخصی استحقاقی چیست و چند روز در سال است؟
مرخصی استحقاقی پایه‌ای‌ترین حق کارکنان برای استراحت و یا رسیدگی به امور شخصی زندگیشان است که در رأس مرخصی‌های تعیین شده از سوی اداره کار قرار دارد. این نوع مرخصی از انواع مرخصی‌های با حقوق است که سالانه به کارکنان تعلق می‌گیرد تا بتوانند با آسودگی به امور شخصی و یا استراحت خود رسیدگی کنند.
طبق قانون کار هر فرد مشغول در یک مجموعه در طول یک سال کاری مستحق استفاده از ۲۶ روز مرخصی با حقوق است که روزهای جمعه نیز در این محاسبات لحاظ نمی‌گردد، به عبارت دیگر با احتساب تعطیلات و جمعه‌ها یک شخص به صورت ۵/۲ روز حق استفاده از این شرایط را دارد.
البته استفاده از این شرایط نیاز به هماهنگی قبلی با کارفرما دارد و معمولاً در چارچوب قوانین داخلی مجموعه و یا شرکت‌ها صورت می‌گیرد تا از بروز ناهماهنگی و معطل ماندن کار جلوگیری گردد.
مرخصی استعلاجی چیست و چند روز در سال است؟
مرخصی استعلاجی مبحث مهم دیگری است که در صورت بیماری، بروز حادثه یا نیاز به بستری شدن فرد می‌تواند از آن استفاده نماید که این نوع مرخصی بر خلاف مرخصی استحقاقی محدود به تعداد روزهای مشخصی در سال نیست.
ممکن است یک فرد نیاز به استفاده از این مرخصی به مدت یک ماه را پیدا کند ولی فرد دیگر در طول زمان اشتغال خود هرگز نیازمند استفاده از این نوع مرخصی نگردد و در صورت نیاز به استفاده از این نوع مرخصی، پزشک معتمد و کمیسیون پزشکی طول دوره را تعیین می‌کنند که می‌تواند کوتاه مدت و یا بلند مدت باشد.
در واقع قانون کار روزهای مشخصی برای حداقل و حداکثر مرخصی استعلاجی تعیین نکرده است و بنا به نیاز هر فرد به استراحت می‌تواند متغیر باشد.
در صورتی که در هنگام طی کردن مسیر اداری دریافت غرامت دوره مرخصی استعلاجی خود به مشکلی برخوردید می‌توانید از مشاوران بیمه‌ای آکادمی پاکراه راهنمایی بگیرید.
آیا مرخصی استعلاجی نیاز به تایید پزشک دارد؟
همانطور که گفته شد از مرخصی استعلاجی درهنگام بیماری و یا بروز حادثه استفاده می‌گردد که این مرخصی به کارکنان اجازه می‌دهد در صورت بروز بیماری با تأیید مراجع درمانی، مدتی از کار فاصله بگیرند؛ بدون آنکه دچار نگرانی جایگاه شغلی یا درآمد خود باشند.
اما دریافت مرخصی استعلاجی شرایط خاصی دارد:
- مهمترین این شرط ارائه گواهی پزشکی از سوی فرد برای محرز شدن علت عدم حضور برای کارفرما است که معمولاً این پزشک باید مورد تأیید سازمان باشد و صرف مراجعه به پزشک و دریافت گواهی بدون ثبت نام در سامانه بیمه برای دریافت حقوق زمان مرخصی کافی نمی‌باشد.
- مورد دیگر در مورد مرخصی‌های استعلاجی اینکه حتماً باید در بازه‌ای که پزشک آن را تعیین می‌کند مورد استفاده قرار گیرد و در مورد بیماری‌هایی که دوره درمان طولانی‌تری دارند هر دوره باید با تأییدیه کمیسیون پزشکی همراه باشد که سازمان تأمین اجتماعی با بررسی مدارک نسبت به پرداخت دستمزد در این ایام اقدام می‌نماید.
در نتیجه مرخصی استعلاجی بدون تأییدیه پزشک معتبر قابل پذیرش و پرداخت از سوی کارفرما نخواهد بود.
قانون مربوط به مرخصی زایمان برای زنان شاغل چگونه است؟
مرخصی زایمان یک حق بنیادی برای زنان است که به منظور حمایت از سلامت مادر و نوزاد در طول بارداری و زایمان در نظر گرفته شده است. طبق قانون مدت مرخصی زایمان برای زنان شاغل ۹ ماه تمام است که این مدت باید به صورت پیوسته و بدون وقفه در اختیار وی قرار گیرد که اگر فرزند چند قلو باشد این مرخصی می‌تواند تا ۱۲ ماه نیز افزایش پیدا کند.
در طول این دوره کارفرما موظف است شغل فرد را محفوظ نگه دارد و اجازه بازگشت به کار را برای او فراهم گرداند. همچنین پرداخت حقوق به وی در این زمان بر عهده سازمان تأمین اجتماعی است؛ البته در صورتی که فرد دارای سابقه بیمه کافی باشد و مدارک پزشکی مربوط به زایمان و تولد را نیز به موقع به سازمان ارائه دهد.
مرخصی بدون حقوق چه زمانی و چگونه قابل استفاده است؟
مرخصی بدون حقوق به نوعی از مرخصی گفته میشود که کارمند یا کارگر محل کار خود را با هماهنگی ترک کرده اما از هیچ گونه حقوق و مزایایی در این دوره بهره‌مند نخواهد شد. این نوع مرخصی در مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فرد به دلایل شخصی، خانوادگی یا تحصیلی نیاز به مدتی دور بودن از فضای کاری را دارد اما از طرفی نمی‌خواهد که رابطه کاری‌اش به طور کامل قطع گردد.
طبق قانون کار مرخصی بدون حقوق تنها در صورت موافقت کتبی کارفرما می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و هیچ الزام قانونی برای پذیرش از سوی کارفرما وجود ندارد. به عبارت دیگر این مرخصی یک امتیاز محسوب می‌گردد نه یک حق مسلم!
برای دریافت این نوع مرخصی، فرد باید درخواست رسمی خود را به کارفرما ارائه دهد و مدت دقیق غیبت را نیز در آن مشخص گرداند که در صورت موافقت از سوی کارفرما قرارداد کاری به طور موقت غیرفعال شده اما پس از پایان دوره مرخصی بدون حقوق، فرد می‌تواند به محل کار خود بازگردد.
در واقع این نوع مرخصی راهکاری منعطف برای هماهنگی شخصی و شغلی است؛ به ویژه در شرایط خاص مانند مهاجرات و یا تحصیل.
تفاوت مرخصی با حقوق و بدون حقوق از دید قانون کار چیست؟
در قانون کار، مرخصی‌ها به دو دسته با حقوق و بدون حقوق تقسیم می‌گردند:
- مرخصی ها‌ی با حقوق حق مسلم تمام کارمندان و کارگران بوده که در قبال آن رابطه کاری حفظ می‌گردد و حقوق و مزایای فرد نیز به صورت کامل پرداخت میشود. نمونه‌های این مرخصی استحقاقی، استعلاجی، زایمان و یا فوت اقوام درجه یک است که در این موارد کارفرما موظف است باحفظ مزایا اجازه استفاده از مرخصی را طبق قانون به شخص دهد.
- مرخصی بدون حقوق حالتی است که فرد برای مدتی قصد دارد از کار دور باشد اما تمایلی هم به قطع رابطه به صورت دائمی ندارد که در این حالت کارفرما می‌تواند با درخواست فرد موافقت و یا مخالفت کند؛ چراکه این نوع مرخصی الزام‌آور نمی‌باشد. در طول مرخصی بدون حقوق هیچ گونه دستمزد به فرد تعلق نمی‌گیرد و همچنین برای او سابقه کاری نیز لحاظ نخواهد شد.
در واقع تفاوت اصلی در این دو نوع مرخصی در تأثیر آن بر حقوق، مزایا و سابقه بیمه‌ای است که مرخصی با حقوق در چارچوب حمایت قانون قرار دارد اما مرخصی بدون حقوق بیشتر حالت توافقی و اختیاری دارد.
مرخصی ساعتی چگونه محاسبه میشود و چه محدودیت‌هایی دارد؟
مرخصی ساعتی نوعی مرخصی است که به کارکنان این امکان را می‌دهد به جای یک روز کامل، تنها چند ساعت از محل کار خود جدا شوند. این مرخصی معمولاً برای مراجعات پزشکی یا امور بانکی و اداری و یا مسائل فوری استفاده می‌گردد.
نحوه محاسبه آن به این صورت است که ساعات استفاده شده از مرخصی‌های ساعتی جمع می‌گردد و از مرخصی استحقاقی سالانه فرد کسر میشود.
سقف استفاده از مرخصی ساعتی معمولاً طبق قوانین داخلی هر مجموعه مشخص می‌گردد اما اغلب از چهار ساعت در روز تجاوز نمی‌کند. همچنین ثبت دقیق زمان ورود و خروج شرط اصلی پذیرش این مرخصی خواهد بود.
برای تعیین قوانین نیروی انسانی محل کار خود می‌توانید از مشاوران آکادمی کسب و کار پاکراه کمک بگیرید.
مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک چند روز است؟
بر اساس قانون کار برای برخی اتفاقات مهم مانند ازدواج یا فوت بستگان درجه یک مرخصی‌های خاصی در نظر گرفته شده است که جدا از مرخصی‌های استحقاقی سالانه به شخص تعلق می‌گیرد.
مطابق قانون کار شخص در صورت ازدواج یا فوت همسر، پدر و مادر یا فرزند از سه روز مرخصی استفاده کند که این مرخصی نیاز به کسر از مرخصی سالانه ندارد و به عنوان مرخصی جداگانه و رسمی در نظر گرفته میشود.
- نکته مهم در مورد این مرخصی‌ها این موضوع است که برای ازدواج تنها یک بار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- همچنین در مورد فوت، افراد درجه یک را شامل می‌گردد و فوت افراد دورتر را نمی‌توان در این قانون قرار داد؛ فقط در صورتی می‌توان برای فوت افراد دورتر مرخصی چند روزه داشت که کارفرما با آن موافقت کرده باشد.
آیا مرخصی تحصیلی در قانون کار وجود دارد؟
به مرخصی تحصیلی به طور صریح و مستقیم در قانون کار اشاره‌ای نشده است؛ اما در عمل و با توافق دو طرف یعنی کارمند و کارفرما امکان استفاده از آن وجود دارد.
این نوع مرخصی معمولاً برای ادامه تحصیل، شرکت در کلاس‌ها یا امتحانات در نظر گرفته میشود و به صورت بدون حقوق ارائه می‌گردد. مگر تصمیمات دیگری در مورد حقوق این دوران باشد که با تأیید کارفرما محقق می‌گردد.
مرخصی‌های تحصیلی معمولاً مدت دار است و برای دوره‌های مشخص تحصیلی از آن استفاده میشود که بیشتر در مورد ترم‌های دانشگاهی می‌باشد. در این شرایط اگر کارگر در حین این مرخصی از محل کار خود جدا نگردد و رابطه کاری حفظ شود، پس از پایان تحصیل می‌تواند به کار خود بازگردد؛ البته در صورتی که موافقت و تأییدیه‌های لازم از سوی طرفین وجود داشته باشد.
آیا مرخصی‌ها قابل انتقال به سال بعد هستند؟
بر اساس قانون کار مرخصی استحقاقی کارگران و کارمندان در صورتی که به طور کامل مورد استفاده قرار نگیرد می‌تواند تا سقف مشخصی به سال بعدی منتقل شود که طبق قانون کار تنها ۹ روز ازاین مرخصی‌ها قابل انتقال به سال بعد خواهد بود.
یعنی اگر فردی در طول یکسال کاری موفق به استفاده از تمام مرخصی خود نشود، فقط اجازه دارد ۹ روز از آن را به سال بعد انتقال دهد، باقی مانده روزهای مرخصی در صورتی که بیش از این زمان بوده و فرد از آن استفاده نکرده باشد، عملاً از بین می‌رود؛ مگر آنکه شرایطی مانند بازنشستگی یا استعفا صورت گیرد که در آن مانده مرخصی قابل محاسبه و پرداخت به شخص خواهد بود.
نکته مهم در انتقال مرخصی به سال بعد این است که این روز‌ها حتماً باید ثبت شده و تأیید کارفرما برسد؛ در غیر این صورت ممکن است در پرونده کاری فرد لحاظ نشود.
آیا می‌توان با مرخصی نرفتن مبلغ آن را در سال بعد دریافت کرد؟
اگر فرد در پایان همکاری (استعفا، اخراج، اتمام قرارداد، بازنشستگی) هنوز مانده مرخصی داشته باشدT کارفرما موظف است معادل ریالی آن را به طور کامل با وی تسویه نماید. این مبلغ بر اساس آخرین دریافتی فرد محاسبه و به وی پرداخت می‌گردد.
اما در طول دوران اشتغال، دریافت وجه نقد در ازای مرخصی‌های استفاده نشده منوط به شرایط داخلی مجموعه متغیر است. در نتیجه تنها در زمان قطع همکاری است که قانوناً می‌توان مانده مرخصی را به وجه نقد تبدیل کرد؛ پس بهتر است مرخصی‌ها را در زمان خودشان مورد استفاده قرار داد.
آیا کارفرما می‌تواند با درخواست مرخصی مخالفت کند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت بله، کارفرما می‌تواند در برخی شرایط با درخواست مرخصی نیروی خود مخالفت کند. اما اجازه دهید به طور دقیق به بررسی چرای این موضوع بپردازیم:
همانطور که گفتیم، استفاده از مرخصی ۵/۲ روز در ماه حق طبیعی هر کارمند یا کارگر است اما نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این موضوع است که این حق به طور کامل تابع قوانین داخلی مجموعه و تأیید کارفرما می‌باشد. کارفرما می‌تواند با توجه به نیاز کاری، با زمان‌بندی نظر کارگر و صلاح مجموعه با مرخصی درخواست داده شده مخالفت یا موافقت نماید.
در موارد اضطراری و قابل اثبات مانند بیماری‌های ناگهانی اولویت باید رسیدگی به شرایط کارمند یا کارگر باشد؛ در نتیجه مخالفت با مرخصی باید منطقی، موجه و بر اساس شرایط محل کار باشد نه سلیقه و یا حتی خصومت شخصی.
چگونگی ثبت مرخصی در لیست بیمه و حقوق
معمولاً مرخصی‌ها در لیست بیمه و حقوق با جزییات ثبت می‌گردند؛ زیرا در هنگام قطع رابطه کاری یا بازنشستگی باید تعیین تکلیف شده باشند.
- در صورتی که مرخصی با حقوق باشد مانند مرخصی‌های ازدواج، استحقاقی، یا فوت اقوام درجه یک، حقوق آن به شخص تعلق می‌گیرد و در لیست بیمه و حقوق آن نیز مانند سایر روزهای کاری پرداخت میشود.
- در این حالت روزهای مرخصی جزو سابقه بیمه فرد نیز محاسبه می‌گردد.
- اما در صورت بدون حقوق بودن مرخصی، چون شخص در آن مدت حقوق دریافت نمی‌کند معمولاً آن روز‌ها در لیست بیمه نیز ذکر نشده و جزو سابقه فرد نیستند.
- به طور کلی ثبت صحیح مرخصی اهمیت زیادی دارد و باید با دقت در فیش حقوقی، لیست بیمه و سوابق شخص منعکس گردد تا در آینده مشکلی برای وی پیش نیاید.
در صورتی که برای ثبت مرخصی در لیست بیمه و حقوق دچار ابهاماتی شدید، می‌توانید از مشاوران بیمه‌ای آکادمی کسب و کار پاکراه کمک بگیرید.
برای حل چالش‌های مربوط به مرخصی از چه کسی مشاوره بگیریم؟
همانطور که در این مقاله به توضیح آن پرداختیم مرخصی‌ها از جمله حقوق بنیادین کارمندان و کارگران حساب می‌شوند که هم سبب حفظ سلامت جسم و هم آرامش و سلامت ذهنی در هنگام فشار کاری و خستگی خواهند شد.
شناخت انواع مرخصی‌ها و نحوه استفاده از هر کدام باعث میشود که شخص بتواند بدون دغدغه از این حق بهره‌مند گردد و کارفرما نیز با برنامه‌ریزی صحیح از ایجاد خلل در روند کاری جلوگیری کند. احترام به قوانین مرخصی نشانه‌ای از حرفه‌ای بودن در مدیریت و رعایت حقوق متقابل در محیط کار است.
فرقی نمی‌کند که شما کارمند هستید یا کارفرما، در هر صورت اگر در مورد مرخصی به چالش خاصی برخوردید، می‌توانید برای رفع آن با مشاورین متخصص ما صحبت کنید. برای این منظور، کافیست فرم‌های مشاوره را پر کرده یا با ما تماس بگیرید!
روی دکمه «مشاوره آنلاین» کلیک کنید تا مهندس ایمان پاکراه و تیم آکادمی پاکراه به‌صورت آنلاین و کاملاً رایگان راهنمایی‌تان کنند.
مشاوره آنلاین