با توجه به اینکه بیشتر شرکت‌ها و سازمان‌های تولیدی پس از کسب جایگاه مناسب در بازار، به سمت افزایش تعداد محصولات تولیدی سوق پیدا می‌کنند؛ بنابراین می‌توان گفت واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU یکی از واحدهای ضروری برای سازمان‌ها یا شرکت‌های چند محصولی به شمار می‌آید. این واحدها را به عنوان مرکز سود سازمان می‌شناسند. واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU، به واحدهایی اشاره دارد که بر روی مجموعه‌ای خاص از محصولات متمرکز بوده و در جهت رشد و توسعه آن محصول تصمیمات استراتژیک مستقل از سازمان مادر اتخاذ می‌کنند.
شاید درک مفهوم واحد کسب و کار استراتژیک، کمی برای شما سخت باشد. به همین دلیل در این مقاله از سری مقالات آموزشی آکادمی پاکراه، به بررسی این سوال که واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟ خواهیم پرداخت. اگر به دنبال یک آشنایی کلی و جامع از این واحدها هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله از آکادمی کسب و کار پاکراه همراه ما باشید.
واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
واحد کسب و کار استراتژیک که ترجمه‌شده عبارت انگلیسی Strategic Business Unit است و برخی آن را به صورت مخفف SBU می‌خوانند، عبارت است از واحدهایی که در سازمان‌های چند محصولی به منظور تمرکز بر روی یک محصول خاص ایجاد می‌شوند.
این واحدها وظیفه اداره و گسترش یک یا چند بخش کوچک از یک سازمان بزرگ را بر عهده دارند. واحدهای SBU از اهداف منحصربه‌فردی که در راستای هدف کلی سازمان هستند، برخوردار بوده و برنامه‌ریزی جداگانه‌ای برای آن‌ها صورت می‌گیرد. درواقع می‌توان گفت این واحدها مستقل از سایر بخش‌های سازمان مدیریت می‌شوند.
شاید این نکته برای شما جالب باشد که بدانید، هدف از تشکیل واحد کسب و کار استراتژیک در یک سازمان، اداره و مدیریت بهتر بخش‌های مختلف آن تعریف شده است.
تاریخچه تشکیل واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
توسعه و گسترش یک سازمان امری غیرقابل کنترل است. به طوری که پس از گذشت چند سال از تاسیس یک سازمان، تعدد محصولات آن چندین برابر خواهد شد. تنوع در محصولات و خدماتی که یک سازمان ارائه می‌دهد، باعث سخت شدن مدیریت درست آن سازمان خواهد شد. در این صورت، یک سازمان برای جلوگیری از کاهش رشد خود، ناچار به مستقل کردن مدیریت برخی از واحدهای خود است.
این اتفاق برای اولین بار در دهه 60 و 70 میلادی صورت گرفت. در آن زمان شرکت جنرال الکتریک که از مدیریت تمامی بخش‌های خود (170 بخش) عاجز مانده بود؛ با کمک و مشاوره شرکت مکنزی، مدیریت برخی از واحدهای خود را از سازمان اصلی جدا کرد.
بنابراین می‌توان گفت که اصطلاح واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU، از تاریخچه نسبتا طولانی برخوردار بوده و یک اصطلاح یا فعالیت جدید در علم مدیریت به شمار نمی‌رود. پس از اجرای موفق این ایده در شرکت جنرال الکتریک، به تدریج این فعالیت در بین شرکت‌های مختلف که دارای چندین محصول و بخش بودند، فراگیر شد.
ویژگی‌های واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
همانطور که در بالا بیان شد، واحد کسب و کار استراتژیک در یک سازمان با هدف اداره و مدیریت بهتر آن سازمان ایجاد می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این واحدها، اداره و مدیریت مستقل آن‌ها است؛ به این معنی که برنامه‌های استراتژیک و راهبردی این واحدها به صورت مستقل از سازمان مادر طراحی می‌شوند. علاوه بر این، مدیر جداگانه‌ای برای اداره این واحدها در نظر گرفته می‌شود.
داشتن رقیب خاص، مشتریان و مخاطبان خاص خود، برخورداری از تخصص و محصولات مستقل از سازمان مادر و سودآوری، از دیگر ویژگی‌های واحد کسب و کار استراتژیک یک سازمان به شمار می‌روند.
مزایای واحد کسب و کار استراتژیک برای یک سازمان
در بخش تاریخچه واحد کسب و کار استراتژیک بیان شد که موفق بودن این پروژه در شرکت جنرال الکتریک باعث فراگیری آن در سایر شرکت‌ها بزرگ دنیا شده است. اما شاید برای شما این سوال ایجاد شود که مزایای واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
مهم‌ترین مزایای واحد کسب و کار استراتژیک برای یک سازمان عبارتند از:
- با توجه به اینکه افزایش تعداد محصولات یک شرکت، کاهش عملکرد بهینه در مدیریت آن سازمان را به دنبال دارد، بنابراین تفکیک و جداسازی واحدهای مختلف از یکدیگر، فرآیند مدیریت سازمان را کاراتر می‌کند.
- توسعه و گسترش یک واحد SBU راحت‌تر از توسعه کل سازمان مادر است.
- با توجه به اینکه واحدهای مختلف از یکدیگر تفکیک شده‌اند، بنابراین می‌توان قیمت تمام شده محصولات را در هر مرحله از واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU محاسبه کرد.
- امکان ارزیابی و مقایسه واحدهای مختلف از جنبه‌های متفاوت.
- تدوین برنامه و استراتژی مناسب با توجه به زمینه عملکرد هر واحد.
- تصمیم‌گیری بهتر با در نظر گرفتن شرایط اقتضایی محیط.
- کاهش هزینه‌های برنامه‌ریزی، تولید و توسعه.
دلایل اهمیت واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
دلایل مختلفی می‌تواند اهمیت یک واحد کسب و کار استراتژیک را برای یک سازمان اثبات کند. در ادامه برخی از مهم‌ترین دلایلی که بیانگر اهمیت یک واحد کسب و کار استراتژیک برای یک سازمان هستند را بیان می‌کنیم.
- مدیریت و سازماندهی سازمان
با توجه به اینکه نظم یکی از شروط اصلی موفقیت در هر سازمان به شمار می‌رود و از سوی دیگر، با توجه به اینکه هدف اصلی یک واحد کسب و کار استراتژیک مدیریت بهتر آن سازمان است، می‌توان نتیجه گرفت که واحد SBU می‌تواند نظم را به سازمان شما برگرداند و نقش کلیدی را در مدیریت و سازماندهی سازمان شما ایفا کند.
- بهبود ارتباط با بازار
زمانی که یک سازمان به واحدهای مستقل تقسیم می‌شود، هر واحد زمان بیشتری برای تمرکز بر روی محصول خود را دارد. بنابراین آن واحد می‌تواند فرآیندهای بخش‌بندی بازار، هدف‌گیری و جایگاه‌یابی محصول را که از عوامل موفقیت محصول در بازار هستند را با تمرکز بیشتر اجرا کند.
درواقع مدیران فروش و بازاریابی محصول، می‌توانند ارتباط بهتری با مشتریان و بازار هدف داشته باشند و به همین دلیل سود بیشتری برای واحد حاصل خواهد شد.
- سرمایه‌گذاری
تفکیک واحدهای یک سازمان، برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه هر محصول به چه میزان سرمایه‌گذاری نیاز دارد بسیار حائز اهمیت است. استقلال واحدهای مختلف باعث می‌شود تا جایگاه هر واحد در ماتریس بوستون یا BCG به درستی شناخته شود. شناخت بهتر از وضعیت و جایگاه هر واحد، دید بهتری نسبت به نحوه سرمایه‌گذاری در آن واحد برای سازمان فراهم می‌کند.
- افزایش سود سازمان
تفکیک واحدهای یک سازمان به دلایلی همچون ارائه یک دید بهتر از نحوه سرمایه‌گذاری در واحد، بهبود ارتباط با بازار و مشتریان و مدیریت بهتر، سودآوری سازمان را افزایش خواهد داد.
مثال هایی از واحدهای کسب و کار استراتژیک (sbu) در صنعت های مختلف
صنعت فناوری اطلاعات:
- گوگل: جستجوی گوگل، یوتیوب، اندروید، گوگل کلود هر کدام می‌توانند به عنوان یک SBU در نظر گرفته شوند.
- آمازون: خدمات وب آمازون (AWS)، فروشگاه آنلاین، کیندل، آمازون پرایم هر کدام یک SBU مجزا هستند.
- مایکروسافت: ویندوز، آفیس، ایکس باکس، Azure هر کدام یک SBU محسوب می‌شوند.
صنعت خودروسازی:
- تویوتا: تویوتا لکسوس، تویوتا کمری، تویوتا هایلوکس هر کدام یک SBU مجزا هستند.
- جنرال موتورز: شورولت، کادیلاک، جی‌ام‌سی هر کدام یک SBU مجزا هستند.
صنعت کالاهای مصرفی:
- پروکتر اند گمبل: محصولات بهداشتی، شوینده‌ها، محصولات زیبایی هر کدام یک SBU مجزا هستند.
- نسلّه: محصولات لبنی، محصولات گوشتی، محصولات گیاهی هر کدام یک SBU مجزا هستند.
صنعت مالی:
- سیتی‌گروپ: بانکداری سرمایه‌گذاری، بانکداری خرد، مدیریت دارایی هر کدام یک SBU مجزا هستند.
- جی‌پی مورگان چیس: بانکداری سرمایه‌گذاری، بانکداری خرد، مدیریت دارایی هر کدام یک SBU مجزا هستند.
مثال‌های دیگر:
یک شرکت دارویی:
- SBU داروهای آنتی‌بیوتیک
- SBU داروهای قلبی عروقی
- SBU داروهای سرطان
یک شرکت رسانه‌ای:
- SBU تلویزیون
- SBU رادیو
- SBU روزنامه
- SBU دیجیتال (وبسایت، اپلیکیشن)
یک شرکت خرده فروشی:
- SBU فروشگاه‌های بزرگ
- SBU فروشگاه‌های آنلاین
- SBU فروشگاه‌های تخفیفی
مثال هایی از واحدهای کسب و کار استراتژیک (sbu) در بازارهای ایرانی
صنعت خودروسازی:
ایران خودرو:
- SBU خودروهای سواری (پژو، سمند، دنا)
- SBU خودروهای تجاری (خاور، ایسوزو)
- SBU خودروهای برقی (در صورت وجود)
سایپا:
- SBU خودروهای سواری (تیبا، کوییک، شاهین)
- SBU خودروهای تجاری (نیسان، زامیاد)
صنعت غذایی:
پگاه:
- SBU محصولات لبنی
- SBU محصولات گوشتی
- SBU محصولات گیاهی
به‌بهان:
- SBU نوشیدنی‌ها
- SBU محصولات غذایی کنسرو شده
- SBU محصولات آرایشی و بهداشتی
صنعت ارتباطات:
ایرانسل:
- SBU خدمات تلفن همراه
- SBU اینترنت همراه
- SBU خدمات ارزش افزوده
همراه اول:
- SBU خدمات تلفن همراه
- SBU اینترنت همراه
- SBU خدمات ارزش افزوده
صنعت بانکی:
بانک ملی ایران:
- SBU بانکداری خرد
- SBU بانکداری شرکتی
- SBU بانکداری بین‌الملل
بانک ملت:
- SBU بانکداری خرد
- SBU بانکداری شرکتی
- SBU بانکداری الکترونیک
صنعت پتروشیمی:
پتروشیمی جم:
- SBU تولید پلی‌اتیلن
- SBU تولید پلی‌پروپیلن
پتروشیمی بندر امام:
- SBU تولید اتیلن
- SBU تولید بنزن
سایر صنایع:
مخابرات ایران:
- SBU تلفن ثابت
- SBU اینترنت ثابت
شرکت‌های فولاد:
- SBU تولید ورق
- SBU تولید میلگرد
شرکت‌های سیمان:
- SBU سیمان پرتلند
- SBU سیمان تیپ دو
سخن پایانی
آشنایی با واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU در یک سازمان، می‌تواند راه‌حل بسیاری از مشکلات هر سازمانی باشد. افزایش تعداد محصولات یک سازمان باعث اختلال در مدیریت بهینه آن سازمان خواهد شد. ایجاد واحدهای SBU در یک سازمان، به عنوان راه‌حل این چالش تقریبا از نیم قرن پیش مورد توجه سازمان‌های بزرگ دنیا قرار گرفته است.
در این مقاله سعی شد تا اطلاعات جامع و کاملی از این که «یک واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست» و «چه مزایایی دارد» ارائه شود تا اهمیت آن در سازمان‌های چندمحصولی آشکار شود.
نکات قابل توجه:
- ساختار SBUها در شرکت‌ها ممکن است به مرور زمان و با توجه به تغییرات بازار و استراتژی‌های شرکت تغییر کند.
- تعریف دقیق SBUها در هر شرکت می‌تواند متفاوت باشد و بستگی به عوامل مختلفی مانند اندازه شرکت، تنوع محصولات و خدمات، و ساختار سازمانی دارد.
- شرکت‌های ایرانی در ایجاد و مدیریت SBUها با چالش‌هایی مانند عدم شفافیت، بوروکراسی و محدودیت‌های قانونی مواجه هستند.
- تقسیم‌بندی به SBU همیشه به صورت واضح و مشخص نیست و می‌تواند بسته به استراتژی و ساختار سازمان متفاوت باشد. همچنین، یک سازمان می‌تواند ترکیبی از ساختارهای عملکردی و ساختار مبتنی بر SBU را داشته باشد.
سوالات متداول
1- SBU در یک سازمان مخفف چیست؟
SBU مخفف عبارت Strategic Business Unit بوده که به معنی واحد کسب و کار استراتژیک است.
2- واحد کسب و کار استراتژیک یا SBU برای چه سازمان‌هایی مفید است؟
ایجاد واحد کسب و کار استراتژیک برای سازمان‌های چند محصولی، یک امر ضروری است.
3- هدف از ایجاد واحد کسب و کار استراتژیک SBU چیست؟
هدف از ایجاد واحد کسب و کار استراتژیک در یک سازمان، ارتقا و بهبود سطح مدیریت آن سازمان است.