در بازارهای تجاری امروز، محصولات تولیدشده توسط یک کسب‌وکار نقش کلیدی را در رشد و توسعه آن ایفا می‌کنند. اهمیت این موضوع باعث شده است تا یک سمت جدید با عنوان مدیر محصول در ساختار و چارت سازمانی هر کسب‌وکاری ایجاد شود.
مدیر محصول، یکی از نقش‌های کلیدی و موثر در تولید محصول یک سازمان یا کسب‌وکار به شمار می‌رود که تمامی فرآیندهای تولید آن محصول را از طراحی تا فروش برنامه‌ریزی و مدیریت می‌کند. علیرغم اهمیت مدیر محصول برای یک کسب‌وکار، بسیاری از افراد از وظایف و مسئولیت‌های این نقش اطلاعاتی ندارند و می‌توان گفت شاید یکی از ناشناخته‌ترین بخش‌های یک کسب‌وکار به شمار می‌رود.
اگر به دنبال اطلاعات کاملی درباره نقش مدیر محصول در یک کسب‌وکار هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله از آکادمی کسب و کار پاکراه همراه ما باشید.
مدیر محصول کیست؟
مدیر محصول یا Product Manager در یک کسب‌وکار، به کسی گفته می‌شود که فرایند تولید محصول را از طراحی تا فروش آن برنامه‌ریزی و مدیریت کرده و محصولی مطابق با نیازهای مشتری و اهداف کلی سازمان ارائه می‌دهد. درواقع، نقش یک مدیر محصول بهینه‌سازی محصولات یک شرکت برای همسویی آن‌ها با اهداف سازمانی و نیازهای مشتری است تا بتواند ضمن ایجاد سودآوری برای سازمان، نیازهای مشتری را نیز به شکلی مناسب رفع کند.
اهمیت نقش مدیر محصول در یک سازمان به قدری بالاست که برخی افراد این سمت را به‌عنوان مدیرعامل کوچک سازمان در نظر می‌گیرند. اگرچه مدیریت محصول را معمولا یک سمت جدید سازمانی معرفی می‌کنند، اما این نقش بسیار قدیمی بوده و در گذشته نیز وجود داشته است. مدیر محصول در گذشته با عنوان مدیریت برند شناخته می‌شد و معمولا یک نفر این مسئولیت را برعهده داشت.
امروزه با توسعه و رشد کسب‌وکارها، تعداد محصولات تولیدی توسط آن‌ها نیز افزایش پیدا کرده است که این موضوع باعث می‌شود دیگر یک نفر به تنهایی نتواند ارتباط بین مشتری و بخش طراحی و تولید را به درستی حفظ کند. به همین دلیل برای جلوگیری از شکست و عدم موفقیت کسب‌وکار، نقش مدیر محصول به شکل کنونی ایجاد شده است. امروزه در بسیاری از شرکت‌های بزرگ برای هر محصول یک مدیر که در زمینه تولید آن محصول مهارت و تخصص دارد انتخاب می‌شود.
مدیر محصول، وظایف و مسئولیت‌های بسیار مهمی را در یک کسب‌وکار به عهده دارد و باید از مهارت‌های ویژه‌ای برخوردار باشد تا بتواند از عهده این مسئولیت‌ها به درستی برآید. در ادامه به بررسی مهارت‌های لازم برای تبدیل شدن به یک مدیر محصول خواهیم پرداخت.
مهارت‌های مورد نیاز برای مدیر محصول شدن
شخصی که تمایل به پذیرش مسئولیت مدیریت محصول یک شرکت را دارد باید از مهارت‌های خاصی برخوردار باشد یا آن‌ها را کسب کند، در غیر این صورت در این حرفه و مسئولیت موفق نخواهد بود. برخی از این مهارت‌ها عبارت‌اند از:
1. تجربه و دانش فنی و تخصصی
مدیران محصول باید از درک خوبی نسبت به طراحی و تولید یک محصول برخوردار باشند که لازمه آن داشتن تجربه و دانش فنی کافی در این زمینه است.
2. مهارت تحلیل و استدلال
مدیر محصول باید بتواند داده‌های مختلف را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و ارتباط و الگوهای بین آن‌ها را به درستی درک و آن‌ها را تحلیل کند. درواقع، یک مدیر محصول باید از توانمندی تحلیل و استدلال یک موضوع و داده‌های مربوط به آن برخوردار باشد تا بتواند به درستی تصمیم بگیرد.
3. مهارت برقراری ارتباط
یک مدیر محصول برای آنکه بتواند بخش‌های مختلف یک سازمان و نیازهای مشتری را برای تولید یک محصول با کیفیت و مناسب همسو کند، باید از مهارت‌های ارتباطی بالایی برخوردار باشد. این توانمندی به او کمک خواهد کرد تا ارتباط موثری بین نیازهای مشتری و بخش طراحی و تولید شرکت ایجاد کند.
4. مهارت رهبری
دیگر مهارت مهمی که یک مدیر محصول باید از آن برخوردار باشد، توانمندی در هدایت و رهبری درست اعضاء تیم تولید است. اگر رهبری تیم به درستی صورت نگیرد، بدون شک تولید محصول با شکست مواجهه خواهد شد.
5. مهارت حل مسئله
یک مدیر محصول باید بتواند مسائل مختلف را به خوبی و در زمان مناسب تشخیص دهد و راه‌حل مناسبی برای آن‌ها ارائه دهد. درواقع، او باید از خلاقیت زیادی برخوردار باشد تا بتواند راه‌حل‌های متفاوتی را برای حل مسائل مختلف پیدا کند.
6. مهارت بازاریابی و فروش
برای آنکه یک مدیر محصول بتواند نیازهای بازار هدف را به درستی شناسایی کند، باید از مهارت بازاریابی و فروش برخوردار باشد. این مهارت به او کمک خواهد کرد تا ضمن شناسایی بازار هدف در فروش محصولات نیز موفق باشد و موجب سودآوری شرکت شود.
7. مهارت مدیریت تعارض
مدیریت درست تعارض و عدم هماهنگی در بخش‌های مختلف، یکی از عوامل کلیدی در موفقیت یک کسب‌وکار به شمار می‌رود. یک مدیر محصول باید بتواند تعارض میان بخش‌های مختلف یک سازمان و یا تعارض میان نیاز مشتریان و سازمان را به درستی مدیریت کند تا به موفقیت لازم دست یابد.
8. مهارت فن بیان
توانمندی در فن بیان به یک مدیر محصول کمک می‌کند تا افکار و ایده‌های خود را به خوبی بیان و به دیگران منتقل کند. توانمندی در فن بیان مکمل بسیاری از مهار‌های دیگر است. به‌عنوان‌مثال، یک مدیر محصول برای داشتن یک ارتباط موثر با سایر بخش‌ها و یا موفقیت در فروش و بازاریابی، باید از فن بیان خوبی برخوردار باشد.
9. مهارت تصمیم‌گیری
تصمیم‌گیری مناسب و به موقع یکی از شرایط موفقیت در هر کسب‌وکاری به شمار می‌رود. با توجه به اینکه تصمیمات استراتژیک یک محصول بر عهده مدیر محصول است؛ بنابراین یک مدیر محصول باید بتواند این توانمندی را در خود ایجاد و تقویت کند.
10. مهارت برنامه‌ریزی
نظم و برنامه‌ریزی کلید اصلی موفقیت برای هر کاری است. یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که یک مدیر محصول باید داشته باشد، مهارت برنامه‌ریزی و زمان‌بندی است که به او کمک می‌کند تا از منابع و زمان موجود برای تولید محصول به درستی استفاده کند.
11. سایر موارد
خلاقیت، داشتن تفکر استراتژیک، توانایی در مذاکره، مدیریت پروژه، مهارت‌های نرم، انتقادپذیری، برخورداری از نگرش انتقادی و مسئله‌محوری، یادگیری، به‌روز بودن، مهارت‌های نرم‌افزاری، مسئولیت‌پذیری و سخت‌کوشی از دیگر مهارت‌هایی هستند که هر مدیر محصولی باید آن‌ها را در خود تقویت کند تا بتواند به یکی از بهترین‌های حرفه خود تبدیل شود.
وظایف مدیر محصول چیست؟
با توجه به اهمیت و گستردگی وظایف مدیر محصول در یک سازمان، معمولاً برای هر محصول یک مدیر جداگانه انتخاب می‌شود. مدیر محصول یک شرکت وظایف مختلفی دارد که شامل وظایف درون تیمی یا درون‌سازمانی و برون تیمی می‌شوند. این وظایف از طراحی تا تولید یک محصول را در برمی‌گیرند. در حالت کلی می‌توان وظایف کلیدی یک مدیر محصول را به صورت زیر برشمرد:
- برقراری ارتباط مناسب بین مشتریان و طراحان و توسعه‌دهندگان محصول و انتقال نیازهای مشتری به آن‌ها
- تدوین استراتژی مناسب و نقشه راه برای آینده محصول
- انجام تحقیقات بازار و نیازهای مشتریان و اولویت‌بندی آن‌ها
- ایده‌پردازی در زمینه تولید محصولات جدید
- شناسایی فرصت‌های بازار برای رشد و توسعه محصولات
- جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های مختلف مرتبط با محصول
- رهبری و هدایت تیم
- ارتباط با مشتری، رقبا، رسانه‌ها و کارشناسان درون و برون‌سازمانی
- برندسازی و جایگاه‌یابی محصول در بازار
- پشتیبانی و ارتباط موثر با بخش فروش و بازاریابی
- مدیریت مناسب منابع و اولویت‌بندی درست آن‌ها
- تعریف فرآیندهای تولید محصول
یک مدیر محصول به چه ابزارهایی نیاز دارد؟
رشد و توسعه فناوری، فرایندهای انجام کار را تسریع و بهبود بخشیده است. جایگاه و وظایف مدیر محصول نیز از این موضوع مستثنی نبوده و ابزارهایی در این زمینه ایجاد شده‌اند که او می‌تواند با استفاده از این ابزارها فرایندهای کاری و وظایف خود را با دقت و سرعت بیشتری انجام دهد. برخی از ابزارهایی که یک مدیر محصول می‌تواند از آن‌ها استفاده کند، عبارت‌اند از:
1. ابزارهای مدیریت پروژه
یک مدیر محصول می‌تواند از نرم‌افزارهای مدیریت پروژه موجود مانند جیرا (Jira)، ترلو (Trello)، مایکروسافت پروجکت (Microsoft Project) و … برای مدیریت پروژه‌ها، تعیین وظایف، برنامه‌ریزی، زمان‌بندی انجام امور و نظارت بر روند کار استفاده کند.
2. ابزارهای توسعه محصول
علاوه بر نرم‌افزارهای مدیریتی، برخی ابزارهای دیگر در زمینه توسعه محصول نیز ایجاد شده‌اند که یک مدیر محصول می‌تواند از آن‌ها برای تدوین استراتژی و توسعه محصولات استفاده کند. پروداکت‌پلن (ProductPlan) و رودمانک (Roadmunk) نمونه‌های کاربردی از این ابزارها هستند.
3. ابزارهای تجزیه و تحلیل
همانطور که گفته شد، یکی از وظایف مهم مدیران محصول، ارزیابی و تحلیل داده‌های مرتبط با محصول است؛ بنابراین وجود ابزارهای کمکی در این زمینه می‌تواند سرعت کار تحلیل داده را به طور چشمگیری افزایش دهد. گوگل آنالیتیک (Google Analytics) و میکس‌پنل (Mixpanel) از جمله نرم‌افزارهای کاربردی برای انجام این کار به شمار می‌روند.
4. ابزارهای ارتباط با مشتری
یکی از راه‌های درک نیازهای مشتری، ارتباط موثر با آن‌ها است. با توجه به اینکه مدیر محصول رابط بین مشتری و طراحان و توسعه‌دهندگان محصول به شمار می‌آید، استفاده از نرم‌افزارهایی که برای انجام این کار توسعه یافته‌اند، می‌تواند بسیار موثر واقع شود. سل‌فورس (Salesforce)، یوزابیلا (Usabilla) و هات اسپات سی‌آرآم (HubSpot CRM) از جمله نرم‌افزارهایی هستند که می‌توان برای این کار استفاده کرد.
مدیر محصول چه تفاوتی با مدیر پروژه دارد؟
با توجه به اینکه برخی از افراد به اشتباه نقش مدیر محصول و مدیر پروژه را یکسان می‌دانند، در این بخش به بررسی تفاوتهای این دو نقش کلیدی در یک سازمان خواهیم پرداخت.
همانطور که تا این بخش از مقاله مطالعه کردید، مدیر محصول یک شرکت مسئول تدوین و برنامه‌ریزی‌های استراتژیک در رابطه با یک محصول است و در فرآیندهای تولید آن دخالتی نداشته یا تنها از لحاظ مطابقت با برنامه تدوین شده آن‌ها را نظارت و مورد بررسی قرار می‌دهند. درواقع، تولید محصول بر عهده مدیر محصول نیست.
این در حالی است که مدیر پروژه مسئول اجرا و نظارت بر فرایندهای تولید یک محصول است. درواقع، می‌توان گفت که یک مدیر پروژه مسئول اجرای برنامه‌ها و استراتژی‌هایی است که از جانب مدیران ارشد و مدیران محصول در اختیار او قرار داده می‌شوند.
در حالت کلی برای درک بهتر تفاوتهای مدیر پروژه و مدیر محصول، می‌توان تفاوتهای موجود در وظایف آن‌ها را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
| مدیر محصول | مدیر پروژه |
| تعریف و تدوین استراتژی برای آینده محصول | اجرای برنامه‌ها و استراتژی‌های تدوین شده |
| تعیین چرایی وجود یک محصول و زمان موفقیت آن | نظارت بر فرایند تولید محصول و اجرای درست آن |
| تمرکز بر روی توسعه، گسترش و بهبود محصولات | انجام کارهای اجرایی و تعیین وظایف اعضاء تیم برای پیشبرد محصول |
| داشتن دیدگاه بلند مدت | داشتن دید کوتاه‌مدت و تا پایان پروژه |
چند مثال از مدیران محصول در کسب و کارهای ایرانی و خارجی
مثال‌ها از کسب‌وکارهای ایرانی:
- مدیر محصول اسنپ: مدیر محصول اسنپ با طراحی و توسعه ویژگی‌های جدید مانند اسنپ‌فود، اسنپ‌باکس و اسنپ‌کار، نقش مهمی در رشد و توسعه این پلتفرم داشته است.
- مدیر محصول دیوار: مدیر محصول دیوار با ایجاد بخش‌های مختلف در دیوار مانند دیوار املاک، دیوار خودرو و دیوار استخدام، به تنوع‌بخشی به این پلتفرم و جذب کاربران بیشتر کمک کرده است.
- مدیر محصول ایرانسل: مدیر محصول ایرانسل با طراحی بسته‌های متنوع و ارائه خدمات ارزش افزوده، توانسته است سهم بازار ایرانسل را افزایش دهد.
- مدیر محصول سایپا: مدیر محصول سایپا با بهبود کیفیت محصولات و معرفی مدل‌های جدید، به افزایش فروش محصولات سایپا کمک کرده است.
مثال‌ها از کسب‌وکارهای خارجی:
- مدیر محصول اپل: مدیران محصول اپل با طراحی محصولات انقلابی مانند آیفون، آیپد و اپل واچ، توانسته‌اند استانداردهای جدیدی در صنعت فناوری ایجاد کنند.
- مدیر محصول گوگل: مدیران محصول گوگل با توسعه محصولات و خدماتی مانند گوگل سرچ، یوتیوب و اندروید، به گوگل کمک کرده‌اند تا به یکی از بزرگترین شرکت‌های فناوری جهان تبدیل شود.
- مدیر محصول نایک: مدیر محصول نایک با طراحی کفش‌های ورزشی با فناوری‌های پیشرفته و ایجاد کمپین‌های بازاریابی موفق، توانسته است برند نایک را به یکی از محبوب‌ترین برندهای ورزشی جهان تبدیل کند.
- مدیر محصول آمازون: مدیران محصول آمازون با توسعه پلتفرم آمازون وب سرویسز (AWS)، آمازون پرایم و دستگاه‌های الکسا، به آمازون کمک کرده‌اند تا به یک غول تجارت الکترونیک تبدیل شود.
سخن آخر
در دنیای رقابتی امروز، موفقیت یک کسب‌وکار به شدت به کیفیت محصولات و خدمات آن وابسته است. مدیر محصول به عنوان پل ارتباطی بین تیم‌های مختلف و مشتریان، نقش بسیار مهمی در این موفقیت ایفا می‌کند. با توجه به رشد روزافزون تکنولوژی و تغییر نیازهای مشتریان، نقش مدیر محصول در آینده نیز از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. اگر به دنبال یک شغل چالش‌برانگیز و پر از نوآوری هستید، مدیریت محصول می‌تواند انتخاب مناسبی برای شما باشد. با کسب مهارت‌های لازم و به‌روز نگه داشتن دانش خود، می‌توانید در این حوزه موفق شوید و به رشد و توسعه کسب‌وکارهای مختلف کمک کنید.