در چارت یا ساختار مدیریتی یک شرکت یا سازمان سمت‌های مدیریتی مختلفی تعریف شده است که هر یک از آن‌ها از وظایف و اختیارات خاص خود برخوردارند. مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره دو رکن اصلی مدیریتی در یک سازمان یا شرکت به شمار می‌روند که وظایف و اختیارات متفاوتی برای آن‌ها تعریف شده است.
اگرچه مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره یک سازمان جزء افراد موثر و کلیدی در هدایت و رهبری آن سازمان به شمار می‌روند، اما نقش و اثرگذاری آن‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی دارد.
در این مقاله از سری مقالات آموزشی آکادمی کسب و کار پاکراه به بررسی تفاوت نقش و جایگاه مدیرعاملی و رئیس هیئت‌مدیره در یک سازمان خواهیم پرداخت؛ بنابراین اگر به دنبال آن هستید تا یک بار برای همیشه با این دو نقش کلیدی و تفاوت‌های آن‌ها در یک سازمان آشنا شوید، تا پایان همراه ما باشید.
مدیرعامل کیست؟
در یک سازمان یا شرکت، اصطلاح مدیرعامل (Chief Executive Officer) برای شخصی به کار می‌رود که بالاترین نقش اجرایی را در آن بر عهده دارد. با توجه به اینکه مدیرعامل یک سازمان به‌عنوان رهبر و نماینده آن سازمان به شمار می‌رود، نقش بسیار مهمی را در موفقیت و توسعه آن ایفا می‌کند. وجود سمت مدیرعامل در یک شرکت یا سازمان امری ضروری است.
شخصی که به‌عنوان مدیرعامل یک سازمان انتخاب می‌شود وظایف چندگانه‌ای را به عهده می‌گیرد که این وظایف به طور مستقیم در توسعه فرهنگ سازمانی و پیشبرد اهداف آن سازمان اثرگذار هستند. شخص مدیرعامل به‌عنوان یک الگوی موثر برای تمامی کارکنان آن سازمان به شمار می‌آید و به عنوان نماینده اصلی سازمان از حق امضا برخوردار است.
مدیرعامل چگونه انتخاب می‌شود؟
همان‌طور که پیش از این گفته شد، مدیرعامل یک سمت لازم‌الاجرا در یک سازمان است و شرکت‌ها و سازمان‌ها موظف هستند تا یک شخص حقیقی را به‌عنوان مدیرعامل انتخاب کنند. نکته حائز اهمیت در انتخاب مدیرعامل این است که نمی‌توان از اشخاص حقوقی استفاده کرد و باید حتما شخص حقیقی به‌عنوان مدیرعامل انتخاب شود.
بر طبق ماده 124 قانون تجارت، مدیرعامل یک سازمان یا شرکت توسط هیئت مدیره آن سازمان انتخاب می‌شود. علاوه بر این، میزان اختیارات، مدت زمان مدیریت و میزان حقوق مدیرعامل نیز توسط هیئت مدیره سازمان تعیین شده و در قرارداد او ذکر می‌شود. نباید این نکته را فراموش کرد که مسئولیت مدیرعامل در یک سازمان تنها با عقد قرارداد کاری تعریف می‌شود. یعنی تا زمانی که حکم قرارداد مدیرعامل توسط هیئت مدیره امضا نشود، شخص انتخاب شده هیچ مسئولیت و اختیاری ندارد.
در برخی مواقع، مدیرعامل یک سازمان از اعضای هیئت‌مدیره آن انتخاب می‌شود که در این صورت باید به این نکته توجه کرد که مدت زمان مدیریت شخص مدیرعامل نمی‌تواند از مدت زمان عضویت او در هیئت‌مدیره بیشتر باشد.
وظایف مدیرعامل چیست؟
وظایف مدیرعامل به عوامل مختلفی وابسته بوده و با توجه به آن‌ها، ممکن است تغییر کند. میزان اختیارات داده شده، اندازه و نوع سازمان یا شرکت و فرهنگ سازمانی از عواملی هستند که میزان و حدود وظایف مدیرعامل را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
مدیرعامل در یک سازمان با اندازه کوچک و متوسط از وظایف بیشتری برخوردار بوده و علاوه بر انجام وظایف سطوح بالا مانند اجرا و رهبری استراتژی‌های کلی سازمان، در امور جاری آن مانند تصمیمات تجاری و استخدام و به‌کارگیری کارکنان نیز شرکت می‌کند.
در شرکت‌های بزرگ نقش مدیرعامل کم‌رنگ‌تر بوده و تنها وظایف سطح بالا مانند اجرا و پیاده‌سازی استراتژی و راهبرد کلان شرکت و هدایت سازمان را انجام می‌دهد. پیاده‌سازی و هدایت استراتژی‌های کلان سازمان و برقراری ارتباط موثر بین بخش عملیاتی یک سازمان با بخش تصمیم‌گیرنده آن، نقطه تشابه وظایف مدیرعامل در شرکت‌های بزرگ و کوچک است.
اما در حالت کلی می‌توان وظایف مدیرعامل را به‌صورت زیر خلاصه کرد:
- پیاده‌سازی و اجرای برنامه‌های کلان سازمان
- هدایت و جهت‌دهی سازمان در مسیر اهداف آن
- برقراری ارتباط بین بخش عملیاتی و تصمیم‌گیرنده
- تعریف و تعیین وظایف و اختیارات کارکنان
- نظارت بر روند اجرای فرآیندهای سازمان و همسو کردن آن‌ها با برنامه‌های کلی سازمان
رئیس هیئت‌مدیره کیست و وظایفش چیست؟
به یکی از اعضای هیئت‌مدیره سازمان که جلسات هیئت‌مدیره را مدیریت و ریاست می‌کند، رئیس هیئت‌مدیره یا chairman گفته می‌شود. این شخص بالاترین سمت را در بین اعضای هیئت‌مدیره بر عهده دارد.
رئیس هیئت‌مدیره توسط اعضاء هیئت‌مدیره سازمان تعیین می‌شود که می‌بایست مطابق با وظایفی که برای او در اساسنامه شرکت شرح داده شده است، عمل کند. علاوه بر این، او موظف است جلسات هیئت‌مدیره را مطابق شرایط اساسنامه به‌صورت پیوسته برگزار و مدیریت و هدایت کند.
باتوجه‌به نقش متفاوتی که رئیس هیئت‌مدیره در مقایسه با مدیرعامل دارد، حضور او در سازمان به دو صورت تمام‌وقت (اجرایی) و پاره‌وقت (غیراجرایی) امکان‌پذیر است. رئیس هیئت‌مدیره علاوه بر مدیریت و رهبری اعضاء تیم هیئت‌مدیره که مهم‌ترین وظیفه او در یک سازمان به شمار می‌رود، وظایف دیگری را نیز بر عهده دارد که عبارت‌اند از:
- دعوت از اعضاء هیئت مدیره برای تشکیل جلسات
- دعوت از صاحبان و نمایندگان سهام به مجمع عمومی
- تشکیل و ریاست جلسات مجمع عمومی سازمان
- نظارت و ارزیابی بر اساسنامه سازمان و عملکرد کارکنان آن
- تصویب ترازنامه سازمان یا شرکت
تفاوت مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره
تا اینجای مقاله به بررسی نقش مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره در سازمان‌ها پرداختیم. حالا شاید برای شما هنوز هم تفاوت این دو نقش آشکار نشده باشد و هنوز این سوال که تفاوت مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره چیست؟ برای شما بی‌جواب مانده باشد. در این بخش از مقاله این موضوع را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
باتوجه‌به جایگاه این دو سمت تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد. اولین تفاوت این دو سمت در میزان اهمیت و محوری بودن نقش آن‌ها است. هیئت‌مدیره و رئیس آن در یک سازمان در مقایسه با مدیرعامل آن سازمان از موقعیتی دائمی‌تر و ساختاری منسجم‌تر برخوردار هستند. رئیس هیئت‌مدیره یک سازمان معمولا در اولین جلسه مجمع عمومی آن سازمان تعیین شده و به مدت دو سال این مسئولیت را به عهده می‌گیرد؛ اما این موضوع در رابطه با مدیرعامل متفاوت است. درواقع مدیرعامل یک سازمان توسط اعضاء هیئت‌مدیره و به مدت زمان نامعلوم (که در جلسه هیئت‌مدیره تعیین می‌شود) انتخاب می‌شود.
دیگر تفاوت مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره یک سازمان در وظایفی است که به عهده آن‌ها گذاشته می‌شود. همان‌طور که پیش از این نیز گفته شد، مدیرعامل بالاترین مقام اجرایی یک سازمان است و مسئولیت حفاظت و دفاع از حقوق مالی و غیرمالی سهامداران آن سازمان را بر عهده دارد. علاوه بر این، مدیرعامل می‌تواند در تمامی امور روزانه سازمان دخالت کرده و مدیران بخش‌های دیگر را عزل و نصب کند. ارائه گزارش وضعیت پیشرفت و عملکرد سازمان به اعضاء هیئت‌مدیره و درخواست برگزاری جلسات فوق‌العاده در موقعیت‌های اضطراری از دیگر وظایف مدیرعامل یک سازمان به شمار می‌روند.
این در حالی است که رئیس هیئت‌مدیره از یک جایگاه حاکمیتی در سازمان برخوردار بوده و مهم‌ترین وظیفه او مدیریت و هدایت جلسات هیئت‌مدیره است. در واقع رئیس هیئت‌مدیره، ریاست تیمی را به عهده دارد که مسئول تدوین و برنامه‌ریزی استراتژی کلی سازمان، حفاظت از منافع سازمان، انتخاب مدیرعامل و نظارت بر عملکرد او و ارزیابی شرکت‌های رقیب هستند. علاوه بر این، رئیس هیئت‌مدیره مسئول برگزاری جلسات هیئت‌مدیره مطابق با شیوه‌نامه موجود در اساسنامه است.
چند مثال برای درک بهتر تفاوت مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره
ایران خودرو:
- مدیرعامل ایران خودرو مسئولیت تولید خودروهای مختلف، برنامه‌ریزی تولید، و اجرای طرح‌های توسعه محصولات جدید را بر عهده دارد.
- در مقابل، رئیس هیئت مدیره بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک شرکت، نظارت بر عملکرد مدیرعامل و نمایندگی سهامداران در تصمیم‌گیری‌های مهم نظارت دارد.
ملی‌صنعت نفت:
- مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران مسئولیت تولید، پالایش و صادرات نفت خام را بر عهده دارد و در تصمیم‌گیری‌های عملیاتی شرکت نقش اصلی را ایفا می‌کند.
- رئیس هیئت مدیره این شرکت وظیفه نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی دولت در حوزه نفت و گاز، تعیین استراتژی‌های بلندمدت شرکت و حفاظت از منافع ملی را بر عهده دارد.
گوگل:
- ساندار پیچای به‌عنوان مدیرعامل گوگل، مسئولیت توسعه محصولات جدید مانند جستجو، اندروید و سایر سرویس‌های گوگل را بر عهده دارد.
- هیئت مدیره گوگل نیز بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک شرکت، نظارت بر عملکرد مدیرعامل و حفظ ارزش سهام شرکت تمرکز دارد.
تویوتا:
- آکیو تویودا به‌عنوان مدیرعامل تویوتا، مسئولیت تولید خودروهای باکیفیت و پایدار را بر عهده دارد.
- هیئت مدیره تویوتا نیز بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک شرکت، نظارت بر عملکرد مدیرعامل و حفظ هویت و ارزش‌های شرکت تمرکز دارد.
نایکی:
- جان دوناهو به‌عنوان مدیرعامل سابق نایکی، مسئولیت رشد جهانی برند نایکی و افزایش فروش محصولات را بر عهده داشت.
- هیئت مدیره نایکی نیز بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک شرکت، نظارت بر عملکرد مدیرعامل و حفظ ارزش برند نایکی تمرکز داشت.
خودروسازی سایپا:
- در این شرکت، مدیرعامل مسئولیت تولید خودروهای مختلف و اجرای استراتژی‌های فروش را بر عهده دارد.
- در حالی که رئیس هیئت مدیره بر تصمیم‌گیری‌های کلان شرکت نظارت می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که شرکت در راستای اهداف سهامداران حرکت می‌کند.
بانک ملی ایران:
- مدیرعامل بانک ملی ایران مسئولیت اداره امور بانکی، اعطای تسهیلات و مدیریت ریسک را بر عهده دارد.
- رئیس هیئت مدیره نیز بر سیاست‌گذاری‌های کلی بانک و نظارت بر عملکرد مدیرعامل تمرکز می‌کند.
اپل:
- تیم کوک به‌عنوان مدیرعامل اپل، مسئولیت نوآوری، تولید محصولات جدید و مدیریت روزمره شرکت را بر عهده دارد.
- آرت لِوینسون (رئیس هیئت مدیره سابق اپل) بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک نظارت داشت و اطمینان حاصل می‌کرد که شرکت در مسیر درست حرکت می‌کند.
آمازون:
- جف بزوس به‌عنوان بنیانگذار و مدیرعامل آمازون، نقش کلیدی در رشد و توسعه این شرکت داشته است.
- هیئت مدیره آمازون نیز بر تصمیم‌گیری‌های استراتژیک شرکت نظارت می‌کند و از منافع سهامداران محافظت می‌کند.
سخن آخر و نتیجه‌گیری
در دنیای پیچیده کسب‌وکارهای امروزی، درک دقیق نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلف در یک سازمان، کلید موفقیت است. مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره، دو ستون اصلی هر سازمانی هستند که با وجود همکاری نزدیک، وظایف و مسئولیت‌های متمایزی دارند.
مدیرعامل به عنوان رهبر اجرایی، چشم‌انداز سازمان را به واقعیت تبدیل می‌کند و بر عملیات روزمره نظارت دارد. او مسئولیت اجرای استراتژی‌های تصویب شده توسط هیئت مدیره، مدیریت تیم‌ها و منابع، و ارائه نتایج قابل‌توجه را بر عهده دارد. از طرفی، رئیس هیئت مدیره به عنوان نماینده سهامداران، بر عملکرد هیئت مدیره نظارت کرده و اطمینان حاصل می‌کند که تصمیمات اتخاذ شده در راستای منافع بلندمدت سازمان باشد.
در نهایت، موفقیت یک سازمان به تعامل موثر بین مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره بستگی دارد. همکاری نزدیک، درک متقابل از نقش‌های یکدیگر و داشتن یک هدف مشترک، کلید موفقیت هر سازمانی است.
به عنوان نکته پایانی، می‌توان گفت که هر دو نقش، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره، برای موفقیت یک سازمان ضروری هستند و هر کدام نقش حیاتی خود را ایفا می‌کنند.